اخلاق جهانی در نهج البلاغه
مصطفی ملکیان: ما باید این قاعده زرین را همه جا به کار ببریم چرا که رعایت این مسئله نمی تواند در موارد خاص و با توجه به اقتضائات زمان و مکان و.. باشد. فرض کنید در ارتباط بین زن و مرد، هم کیش و نا هم کیش و یا ارتباط رئیس و مرئوس. یک رئیس باید درنظر بگیرید که اگر مرئوس بود، خوش داشت که اینگونه با او برخورد شود که او با مرئوس خود می کند؟ آیا مرد دوست داشت که اگر زن می بود، شوهرش با او اینگونه برخورد کند؟ اگر من در جامعه ای زندگی می کردم که جز اقلیت‌های دینی و مذهبی بودم، خوش داشتم که اکثریت رفتاری با من داشته باشد که من امروز با اقلیت دارم؟ این جاست که می خواهم بگویم چقدر اهتمام ما به این قاعده کم است در حالی که این مسائل با شهود ما سازگار است. همیشه درنظر گرفتن اینکه اگر من تو بودم، از ناحیه تو چه رفتاری را می پسندیدم مورد توجه باید باشد.
+ فایل صوتی سخنرانی استاد ملکیان در حسینیه ارشاد، رمضان ۱۳۹۰ (روی لینک کلیک کنید)
مصطفی ملکیان در حسینیه ارشاد: اخلاق جهانی عامل پیونددهنده مکاتب و اندیشه‌های مختلف است
پایبندی به اصول اخلاق جهانی که باید در تفاسیر ما از متون مقدس مورد توجه ویژه باشد، در نهج‌البلاغه به خوبی رعایت شده است و این مسئله اهتمام علی (ع) به قاعده زرین و اصول اخلاق جهانی را نشان میدهد.
استاد مصطفی ملکیان در نخستین شب از مراسم شب‌های قدر در حسینیه ارشاد، گفت: اخلاق جهانی وجه مشترک همه مکاتب و تفکرات اخلاقی موجود در تاریخ بشریت است، که به نوعی عامل وحدت بخش انسانهایی است که دارای تفکر و اندیشه های مختلف هستند.
به گزارش ایلنا، این استاد برجسته حوزه اخلاق که در حسینیه ارشاد درباره اخلاق جهانی در نهج البلاغه سخن می گفت، تصریح کرد: پایبندی به اصول اخلاق جهانی که باید در تفاسیر ما از متون مقدس مورد توجه ویژه باشد، در نهج‌البلاغه به خوبی رعایت شده است و این مسئله اهتمام علی (ع) به قاعده زرین و اصول اخلاق جهانی را نشان میدهد.
ملکیان که تحت عنوان”اخلاق جهانی چیست؟، سخن می گفت، تصریح کرد: شکی نیست تعدد مکاتب و نظام‌های اخلاقی متفاوت و نظریه‌های متغیر که در شرق و غرب جهان ظهور کرده‌اند، واقعیت واضح و آشکاری است که کسی نمی‌تواند منکر آن شود و کسی هم نمی‌تواند اختلافات بسیاری که این مکاتب با یکدیگر دارند نادیده بگیرد؛ اما آیا چیزی هست که این نظام‌ها علیرغم اختلاف‌های فراوان در وجوهی با یکدیگر اشتراک نظر داشته باشند. به عبارتی آیا درکنار تکثر، وحدت هم وجود دارد؟ آیا کسانی که به اخلاقهای دیگری پایبند هستند با یکدیگر اشتراکاتی دارند؟
ملکیان افزود: کسانی که معتقدند در میان این تفکرات و مکاتب مختلف یک وجوه مشترکی هست، نظریه خود را تحت عنوان “اخلاق جهانی” مطرح می‌کنند. اخلاق جهانی یعنی وجوه جهانی و کلی همه نظام‌های اخلاقی که در میان متفکران از قدیم تا به امروز درباره وجود یا عدم وجود این اخلاق جهانی اختلاف‌نظرهای فراوانی بوده است. ولی درحال حاضر کسانی که در بخش‌های مختلف اخلاق مثل روانشناسی اخلاق، جامعه‌شناسی اخلاق و… مطالعه می‌کنند قائل به وجود اخلاق جهانی هستند. این اخلاق جهانی یک اخلاق فراگیر است که تمدن و جامعه یا مکان و زمان خاصی مربوط نیست، یعنی شما در هر شرایطی که به سر می‌برید، باید به این اخلاق جهانی التزام داشته باشید.
ملکیان با بیان اینکه اخلاق جهانی، زبان مشترک تمدنهای مختلف است، اظهار کرد: اولین کارکرد اخلاق جهانی که امروزه اهمیت زیادی هم پیدا کرده این است که اخلاق جهانی تنها چیزی است که در دهکده جهانی می‌تواند وحدت بخش ما یعنی فرهنگ‌ها، اندیشه و تفکرات مختلف باشد. البته باید توجه داشت اگر ما ۱۰۰ سال، ۵۰۰ سال و یا حتی در ۲۰۰ سال پیش هم زندگی می‌کردیم ایرادی نداشت که به اخلاق جهانی پایبند نباشیم، چراکه ارتباطات به این حد گسترده نبود که این تضادهای اخلاقی میان تمدنهای مختلف مشکل‌ساز شود. اما در دهکده جهانی امروز که هرکدام از گروه‌ها و جوامع اخلاق خاص خود را دارند و ممکن است که اشتراکی با دیگران نداشته باشد، اگر اخلاق جهانی نبود هیچ عامل وحدت بخشی وجود نداشت که انسجام اجتماعی بین جامعه بشری ایجاد کند. به عبارتی دیگر اگر بنا باشد که یک فکر همه شش میلیارد جمعیت جهان را با یکدیگر پیوند دهد همین اخلاق جهانی و تکیه بر وجوه مشترک اخلاقهای متفاوت است. برای مثال اعلامیه جهانی حقوق بشر، به نوعی نقش تحقق بخشیدن به اخلاق جهانی را برعهده دارد و به نوعی سعی می‌کند اشتراکات تمدنهای مختلف را مورد توجه قرار دهد.
وی افزود: کارکرد دوم اخلاق جهانی این است که در تفسیر متون مقدس می‌تواند مورد استفاده قرارگیرد. یعنی هر کدام از ما هر دین و مذهبی که داشته باشیم باید آن را با اخلاق جهانی بسنجیم و اگر مولفه های این دین و مذهب با اخلاق جهانی منافات داشته باشد، نشان میدهد که تفسیر ما از دین تفسیر درستی نیست.
ملکیان در ادامه تصریح کرد: باید توجه داشت که سلسله اصول جهانی وجود دارند،که آنقدر با شهود ما سازگار هستند که وقتی می‌خواهیم کتاب مقدس خودمان را تفسیر کنیم نمی‌توانیم آن را درنظر نگیریم و باید اینها را حاکم بر تفسیر خودمان داشته باشیم و اگر ما اصول اخلاق جهانی را در تفسیرهای خودمان نادیده بگیریم، تفسیر ما اعتبار خود را از دست می دهد.
وی با بیان اینکه اخلاق جهانی یعنی اشتراکات تمام مکاتب، افزود: یکی از اصول اخلاق جهانی به قاعده زرین مشهور است. یعنی با دیگری چنان رفتار مکن که خوش نداری که دیگری با تو رفتار کند. شهود هر انسانی با هر مکتب اخلاقی حکم می کند که با دیگری نباید رفتاری کرد که دیگری خوش ندارد با او این رفتار شود. اخلاق جهانی یعنی اشتراکات تمام مکاتب اخلاقهای جهانی که این مسئله عامل وحدت بخش همه انسانها خواهد بود و همچنین تفسیر متون مقدس را تحت الشعاع خودش قرار خواهد داد.
ملکیان در ادامه گفت: اگر به فرض یک نظام اخلاقی پدید آید و در آن دین و مذهب و اندیشه مواردی که در آن مخالفت با اخلاق جهانی از یک حدی بیشتر شود، بدیهی است که باید نقطه ضعفی را برای آن مسلک و اندیشه قائل باشیم. یعنی اگر یک متن قدسی در چند مورد کوچک با قاعده زرین منافات داشت آنها را می توان به اخلاق جهانی برگرداند و روی آن مانور داد اما اگر در میان هزار توصیه آن مکتب نهصد و پنجاه مورد خلاف اخلاق جهانی باشد، این مرام و مسلک می تواند مشکل داشته باشد.
وی با اشاره به توجه حضرت علی (ع) به اخلاق جهانی و نمود آن در نهج البلاغه، گفت: از این دست موارد در نهج البلاغه بسیار وجود دارد. حضرت در یکی از نامه هایش به یکی از صحابه می فرماید: “فرزندم خودت را ترازو قرار بده در ارتباطاتی که میان تو و دیگران است. یا درجای دیگری می فرماید: آنچه را که برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند و آنچه برای خود نمی پسندی برای دیگران هم می پسند و ستم مکن چرا که خوش نداری که مورد ستم قرار بگیری و با دیگران نیکی کن چرا که خوش می داری دیگران با تو نیکی کنند. یا در جای دیگری می گوید: آنچه را که در دیگری قبیح می شماری آن را در خودت هم قبیح بشمار. برای مردم آن چیزی را رضایت داشته باشد که اگر برای تو انجام دادند به آن رضایت می دهی و درباره مردم سخنی نگو که خوش نداری درباره تو آن سخن را بگویند” .
این استاد دانشگاه افزود: حضرت علی (ع) درباره علت اینکه عده ای نمی توانند اینگونه عمل کند در نهج‌البلاغه می گوید: “به دلیل اینکه شما به ظاهر دین توجه می کند و به عمق آن تفکر و اندیشه نمی‌کنید نمی توانید اینطور رفتار کنید” و دلیل اینکه خودشان می‌توانند اینگونه رفتاری را داشته باشند؛ می گویند:” اگر مثل من پاک نیت بودید می‌توانستید اینگونه عمل کنید”.
ملکیان با بیان اینکه اصل مهم در اخلاق جهانی، این است که هدف وسیله را توجیه نمی کند، ادامه داد: یکی دیگر از اصول اخلاق جهانی این است که نمی توان با هدف وسیله را توجیه کرد و هرگاه که وسیله ناپاک شد، باید توجه داشت که هدف نا پاک شده است. پس با هر وسیله ای نمی توان به اهداف مورد نظر رسید چرا که ناپاکی وسیله مسری است و به ناپاکی هدف منجر خواهد شد. هیچگاه نمی شود که هدف پاکی خود را حفظ و وسایلی که به رسیدن به آن هدف منجر می شود، ناپاک باشد. علی ابن ابیطالب در جایی می گوید: “من نمی‌دانم خوبی چیز خوبی که با وسیله بد می توان به آن رسید در چیست؟ ” و این نشان از توجه ویژه حضرت به این مسئله دارد.
وی افزود: ما باید این قاعده زرین را همه جا به کار ببریم چرا که رعایت این مسئله نمی تواند در موارد خاص و با توجه به اقتضائات زمان و مکان و.. باشد. فرض کنید در ارتباط بین زن و مرد، هم کیش و نا هم کیش و یا ارتباط رئیس و مرئوس. یک رئیس باید درنظر بگیرید که اگر مرئوس بود، خوش داشت که اینگونه با او برخورد شود که او با مرئوس خود می کند؟ آیا مرد دوست داشت که اگر زن می بود، شوهرش با او اینگونه برخورد کند؟ اگر من در جامعه ای زندگی می کردم که جز اقلیت‌های دینی و مذهبی بودم، خوش داشتم که اکثریت رفتاری با من داشته باشد که من امروز با اقلیت دارم؟ این جاست که می خواهم بگویم چقدر اهتمام ما به این قاعده کم است در حالی که این مسائل با شهود ما سازگار است. همیشه درنظر گرفتن اینکه اگر من تو بودم، از ناحیه تو چه رفتاری را می پسندیدم مورد توجه باید باشد.
پایان پیام
