نسبت حقوق بشر و حقوق الهی

«حقوق بشر برای تنظیم روابط بین انسان ها تدوین شده و در تعارض با حقوق خدا قرار ندارد.» دکتر محمد مجتهد شبستری میهمان و سخنران این ماه منزل عبدالله نوری با برگزیدن «عنوان حقوق بشر و حقوق خدا» در سخنرانی یک ساعته خود کوشید با طرح مغالطه افرادی که حقوق بشر را در تعارض با حقوق خدا می دانند، نشان…

«حقوق بشر برای تنظیم روابط بین انسان ها تدوین شده و در تعارض با حقوق خدا قرار ندارد.» دکتر محمد مجتهد شبستری میهمان و سخنران این ماه منزل عبدالله نوری با برگزیدن «عنوان حقوق بشر و حقوق خدا» در سخنرانی یک ساعته خود کوشید با طرح مغالطه افرادی که حقوق بشر را در تعارض با حقوق خدا می دانند، نشان دهد اعلامیه حقوق بشر یک فرآورده و قرارداد انسانی است که برای تعیین روابط انسان ها با یکدیگر تدوین شده و با حقوق خدا که رابطه انسان را با خدا معین می کند، تفاوت دارد ولی تعارض ندارد. وی گفت: «افراد و نهادهایی اعلامیه ۳۰ ماده یی حقوق بشر را چون مساله یی ساخته و پرداخته انسان است، رد می کنند و می گویند اساس صلاحیت برای تعیین حقوق انسان ها با یکدیگر مربوط به خداوند است و اوست که باید اینها را تعیین کند. آنها می گویند چون حتی حکومت از آن خداوند است پس او باید حقوق بشر را معین کنند.»

دکتر مجتهد شبستری با بیان اینکه اعلامیه جهانی حقوق بشر سه هدف اصلی را دنبال می کند و آن سه هدف آزادی فکر و عقیده و بیان فکر و عقیده، مساوات همه انسان ها در حقوق و تکالیف و مشارکت همه انسان ها در ساختن زندگی اجتماعی است، تصریح کرد:« از نظر اعلامیه حقوق بشر این اصول در عصر حاضر مبنای حکومت کردن انسان ها اعلام شده است، چون این انسان ها هستند که در روی زمین حکومت می کنند، پس حق دارند برای این حکومت کردن اصولی را به رسمیت بشناسند و بر آن توافق کنند و برای بشر حقوقی قائل شوند و خود را مقید به عدم تخلف از آن کنند. انسان حق دارد مبانی و اصول آن را براساس درک و تفسیر خود از عدالت تنظیم کند و اعلامیه حقوق بشر همین است.»وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان تاریخچه تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر گفت: «اعلامیه حقوق بشر نتیجه اندیشیدن یک عده فیلسوف سیاست و حقوق و سیاستمدار است و فلسفه های معینی بر محتوای تدوین اعلامیه حقوق بشر اثر گذاشته اند اما تدوین حقوق ۳۰ ماده یی یک ضرورت تاریخی برای تنظیم زندگی انسان ها بر مبنای عدالت بوده است.»دکتر محمد

مجتهدشبستری با بیان اینکه ضرورتی که تدوین اعلامیه ۳۰ ماده یی حقوق بشر را ایجاب کرده، حق تاریخی آزادی است، گفت: «با نگاهی به نوع زندگی ستم آمیخته انسان در پهنه کره زمین در طول تاریخ و حق هایی که از همه ضایع شده اعلامیه حقوق بشر به عنوان یک ضرورت تاریخی خودش را به عقلای بشر نشان داده است: عقلایی که در قرن بیستم پس از گذراندن جنگ های خونین و تحولات نافی کرامت انسان که در داخل کشورها اتفاق افتاد به این نتیجه رسیدند که باید برای کنترل این همه ستم و این همه تضییع حقوق، فکری کرد و عدالت را در واقعیت های مشخصی چون زندگی خانواده و سیاست و دینداری به منظور شکوفا ساختن موجودیت انسانی تضمین کرد.»وی گفت:« نیاز به حقوق بشر شبیه نیاز به آزادی است. این یک نیاز است و انسان می خواهد نیازش را رفع کند، به دنبال عطش فلسفی نیست. حقوق بشر مجموعه یی اخطار اخلاقی نیست، مطالبه مجموعه یی از حقوق است.»دکتر شبستری تاکید کرد:« نیروی اختصاصی و اثرگذار حقوق بشر در این است که این حقوق به دنبال این است که برای موجودیت انسان با حفظ همه ابعاد کرامت و آزادی او یک تضمین حقوقی تامین کند و برای آن یک چارچوب اجتماعی به رسمیت شناخته شده، پدید آورد. به همین جهت اخلاق حقوق بشر همان اخلاق مهرورزی و یا کمک کردن به انسان های دیگر نیست. این اخلاق با عدالت پیوند خورده و درصدد تعریف عدالت است.

به همین جهت تنها تحلیل مفهومی دموکراسی در عصر حاضر است که می تواند تفسیر اختصاصی حقوق بشری را به دست دهد. تنها با دموکراسی است که حقوق بشر به عنوان حقوق آزادی مضمون و محتوای اختصاصی خود را در عصر حاضر پیدا می کند. مقصود از حقوق بشر این است که هر انسانی در صحنه اجتماعی و سیاسی در چارچوب حقوقی با هر انسان دیگری آزادی مساوی داشته باشد، همه این حق را داشته باشند که در پناه و سایه حقوق، زندگی کنند. وقتی ما از حقوق بشر صحبت می کنیم می گویند بگویید انسان را چگونه تعریف می کنید تا بگوییم حقوق انسان چیست. اگر انسان را از نظر اسلام تعریف می کنید یک گونه حقوق دارد، اگر انسان را از نظر فلسفه غرب تعریف می کنید یک گونه دیگر حقوق دارد، این مغالطه است و اصلاً مساله این نیست. مساله این است که مسلمان و غیرمسلمان برای زندگی کردن با هم در جامعه برای اینکه به حریم یکدیگر تجاوز نکنند و برای اینکه در برابر زورگویی دولت ها یک سپر حفاظتی داشته باشند، باید بدانند چه حقوقی را باید به رسمیت بشناسند.» وی سپس به سخنان رنه کاسن یکی از تدوین کنندگان اعلامیه حقوق بشر اشاره کرد و گفت:«رنه کاسن یک حقوقدان برجسته و یک مسیحی معتقد بود، در همان جلساتی که می خواستند مواد اعلامیه حقوق بشر را تصویب کنند، یکی از بحث ها این بود که عده یی می گفتند دین ما چیز دیگری می گوید. در پاسخ آنها رنه کاسن می گوید حقوق بشر در ارتباط انسان با انسان معنا و مفهوم دارد.و نه در ارتباط انسان با خداوند. حقوق بشر می خواهد رابطه انسان ها را با هم تنظیم کند، نه رابطه انسان ها با خداوند را البته رابطه انسان با خدا را دین تنظیم می کند ولی رابطه و حقوق انسان ها در باب حکومت مساله دیگری است که خودشان تنظیم می کنند.» مجتهد شبستری با طرح این سوال که اگر حقوق بشر مکانیسمی برای فراهم کردن چارچوب زندگی اجتماعی و سیاسی کم ظلم تر است پس چرا باید با آن مخالفت کرد، افزود: «من مسلمان براساس این فکر که انسان کرامت دارد توافقنامه حقوق بشر را می پذیرم، مسیحیان به گونه یی دیگر با این اعلامیه کنار می آیند.» مجتهد شبستری با نقل قولی از پاپ در سال ۱۹۱۶ گفت:«مثلاً پاپ می گفت انسان در برابر خداوند یک شخص تلقی می شود و این یعنی خدا برای او حریم قائل است و اگر ما بخواهیم این حریم را در عصر کنونی فرموله بندی کنیم، می شود حقوق بشر.»

دکتر مجتهد شبستری گفت:«حقوق بشر یک امر افقی است یعنی انسان ها که همه هم سطح هم هستند، باید روابط شان با این حقوق تعیین شود و این با یک رابطه عمودی که ارتباط انسان با خداوند است فرق دارد. این مطلب به معنای اینکه جامعه را از ارزش های دینی پاک کنیم نیست. مساله این است که قدرت متمرکز فساد می آورد و باید برای آن فکری کرد، قدرت مساله یی انسانی است و از آسمان به زمین نیفتاده است، قدرت سیاسی در بطن و متن زندگی اجتماعی انسان تولید می شود و باید به عنوان یک مساله انسانی به آن نظر کنیم و برای حفاظت انسان ها در برابر فساد قدرت چاره یی بیندیشیم و این مضمون اعلامیه حقوق بشر است. وقتی روشن می شود که انسان ها حق دارند برای خود حقوق بشر قائل شوند و این تعیین حد مرزها در برابر انسان ها است نه در برابر خدا، حقوق الوهیت خدا بر هر فرد انسان در جای خود محفوظ می ماند، اما دیگر حق حکومت کردن خدا جزء آن حقوق نیست چون معنای قابل تصور ندارد.پس از این مرحله نوبت به چگونگی قرائت ما از کتاب و سنت و شریعت می رسد. این قرائت براساس الزام های اخلاقی باید به گونه یی انجام شود که مستلزم نسبت دادن احکام ضد اخلاقی به خداوند نشود و از طریق این قرائت، تعارض ناچیز پاره یی از موارد اعلامیه حقوق بشر با شریعت هم برطرف می شود.» دکتر مجتهد شبستری در پایان سخنان خود به مسائل روز اشاره کرد و گفت: « بسیار مایه عبرت و توجه است که در همین هفته ها شاهد این هستیم که از هر طرف صدا بلند شد که حکم سنگسار را متوقف کنید و این خشونت را به نام اسلام اجرا نکنید. ریاست قوه قضائیه که خود یک فقیه طراز اول است با جدیت این موضوع را دنبال می کند. معلوم می شود می توان قرائت را عوض کرد و آنچه را که قرن ها مسلمیت کامل از شریعت به حساب آمده روزی کنار گذاشت. فقیهان دیگری از تساوی دیه مرد و زن و مسلمان و کافر حرف می زنند. سایر موارد هم همین طور است، همه موارد تعارض قابل حل است، اگر ملاحظات سیاسی بگذارد. مشکل اصلی ما در استفاده ابزاری از شریعت است نه در امکان علمی عرضه یک قرائت جدید از کتاب و سنت.»

به نقل از : روزنامه اعتماد : شماره ۱۴۵۵ ۹/۵/ ۱۳۸۷

صفحه‌آرایی کتاب و پایان‌نامه

این مطلب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید: