گزارش سخنرانی مصطفی ملکیان، نصرالله پورجوادی و عطا انزلی در همایش مهر مولانا
ما و مولانا با حضور مصطفی ملکیان، نصرالله پورجوادی و عطا انزلی
محسن آزموده – عاطفه شمس
به نظر می رسد به رغم شهرت مولانا جلال الدین محمد بلخی در ایران و صد البته در جهان، انسان امروزین و به ویژه فرد ایرانی هنوز تکلیف خودش را با او روشن نکرده است. از سویی برخی مولوی و چهره برجسته معاصرش شمس تبریزی را با نسبت های ناروا تخطئه می کنند، مثل اظهار نظرهای تندی که در روزهای اخیر به نقل از یکی از چهره های سنتی در رسانه ها منتشر شد. از سوی دیگر هم شاهد اظهارنظرهای متعصبانه و «ناسیونالیستی افراطی» نسبت مولانا هستیم که به جنجال ایرانی بودن یا ایرانی نبودن او دامن می زنند و یا مثل هر نگاه افراطی دیگری او را از هر گونه نقد و انتقادی مبرا می دانند. این هر دو گرایش افراطی و تفریطی در حالی صورت می گیرد که متاسفانه به رغم همه ادعاهای مذکور همچنان کمیت ما در عرصه مولاناپژوهی سخت می لنگد و با وجود حجم عظیم آثار و نوشته ها درباره اندیشه و زندگی مولانا، عمده این آثار با معیارهای دقیق پژوهی جدید مسئله برانگیزند، ضمن آن که برخی از بهترین کارها از سوی کسانی صورت گرفته که ایرانی نیستند و به هیچ کدام از دو گرایش افراطی و تفریطی مذکور تعلق خاطری ندارند و با نگاهی پژوهشی و عالمانه میراث مولانا را در حد فهم و توان خودشان در بوته نقد و ارزیابی قرار داده اند. اما فراسوی همه این نگاه های توامان با مهر و کین افراطی همچنان این سوال مطرح است که بالاخره جلال الدین محمد بلخی رومی مردی که در سده هفتم هجری قمری در حوزه تمدنی و فرهنگی ایرانی می زیست و می اندیشید و آثاری خلق کرد کیست؟ یک صوفی یا یک حکیم؟ چه ربطی به انسان امروز به نحو اعم و به ایرانیان به نحو اخص دارد؟ آیا کسی اعم از یک فرد، گروه، دسته، جامعه، فرهنگ و تمدن می تواند مدعی شود که مولانا به او اختصاص دارد و به دیگران ربطی ندارد؟ چه نتایجی بر این ادعا مترتب است؟ در طول سده هایی که از مرگ مولانا گذشته نگاه مخاطبان به او دچار چه تحولاتی شده است؟ مولانایی که در سنت تصوف خانقاهی جای داشته امروز چه جایگاهی در عرفان جهانی دارد؟ این پرسش ها محور اصلی ششمین همایش مهر مولانا بود که با موضوع ما و مولانا عصر پنجشنبه ۸ مهرماه در به همت موسسه فرهنگی هنری سروش مولانا با همکاری موسسه فرهنگی مطبوعاتی جوان و پژوهشکده فرهنگ هنر و معماری جهاد دانشگاهی در تالار پژوهشکده فرهنگ هنر و معماری جهاد دانشگاهی برگزار شد.
در این همایش مصطفی ملکیان، استاد فلسفه و فلسفه اخلاق و دین پژوهی به پرسش مولانا از آن کیست؟ پرداخت، نصرالله پورجوادی استاد فلسفه و پژوهشگر عرفان و تصوف در این باره صحبت کرد که مولانا حکیم است یا صوفی و عطا انزلی استادیار دانشگاه میدلبری و پژوهشگر حوزه عرفان پژوهی و دین شناسی به تحول نگاه مخاطبان به مولانا از تصوف خانقاهی تا عرفان جهانی پرداخت. همچنین در این جلسه دکتر محمد مظاهیری مشاور عالی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز حضور داشت. در ابتدا مریم موسوی مدیر موسسه فرهنگی هنری سروش مولانا توضیحاتی درباره ضرورت برگزاری این همایش در سال روز تولد و بزرگداشت مولانا ارائه کرد و در ادامه مصطفی ملکیان، نصرالله پورجوادی و عطا انزلی سخنرانی کردند. گزارشی از این سخنان از نظر می گذرد:
[quote name=”رها”]با سلام خدمت بانوی بزرگوار خانم سیمین و سپاس از مشارکت شما در بحث.به نظر من اصطلاح “زیبایی درون” جزء همان مفاهیم انتزاعی است که ملکیان هشدار داده بود مواظب باشیم با این مفاهیم سرمان کلاه نگذارند.…..بشر امروز پی برده است که با استفاده از قوه ی خرد و دانش خود می تواند به زیبایی های بیرون بیفزاید و از زشتی ها ی آن بکاهد…[/quote] سلام. متشکرمآیا این قوه ی خرد و دانش که میفرمایید به زیبایی های بیرون می افزاید، جزو زیبایی های دروناست یا بیرون؟پس زیبایی های بیرون، در واقع بازتاب زیبایی‌های درون است و تا خرد… مطالعه بیشتر»
مناظره دوستان مرا یاد سکانس جالبی از یک فیلم انداخت ( احتمالا ۱۹۰۰ ) که پیانیستی با امواج طولانی دریا، میرقصید با نوازیدن پیانویش، در حالیکه سایر مسافران کشتی هراسان و پریشان وحشت زده بودند. و ….بهرحال درسته که کشف زیبایی درون دشوار و نااختیاریه اما شاید تولید زیبایی بیرونی هم دشوارتره بدلیل هزینه زیاد و اختیاری بودنش. ( لوازم آرایشی حداقل هزینه هاست ). زیبایی بیرونی مستلزم تئوری هم هست و از علوم و فلسفه و …. آب میخورد. شاید بهمین خاطره که مثلا زندانیان و بهزیستیان عزیز و سیاستمداران تمیز، از زیبایی بیرونی غافلند و فقط به فکر… مطالعه بیشتر»
با سلام خدمت بانوی بزرگوار خانم سیمین و سپاس از مشارکت شما در بحث.به نظر من اصطلاح “زیبایی درون” جزء همان مفاهیم انتزاعی است که ملکیان هشدار داده بود مواظب باشیم با این مفاهیم سرمان کلاه نگذارند.مولانا دارای تخیلی بسیار قوی بوده است و به مدد همین قوه ی خیال، دنیاها و فضاهایی به تصویر می کشد که بسیار زیباست، اما این زیبایی ها لزومآ حقیقت ندارند. مگر می شود این همه زیبایی ها در درون ما باشد و ما بی خیال این بهشت زیبا شویم و به جهنم بیرون بگریزیم!؟ بشر امروز اگر نمی تواند تنهایی را تحمل کند… مطالعه بیشتر»
[quote name=”رها”] … بشر امروز نمیتواند از زاویه ی دید مولانا به جهان بنگرد. زاویه دید انسان امروز به زندگی و پدیده هایش فرق کرده است…[/quote] درست است بشر امروز نمیتواند از زاویه ی دید مولانا به جهان بنگرد، و نیز نمیتواند از زاویه ی دید مولانا به خودش هم بنگرد، چون آنقدر توخالی شده که چیزی برای دیدن ندارد. ” اگر همه ما انسان‌ها به عنوان مثال مانند مولانا بودیم، آنقدر زیبایی در خودمان می‌دیدیم که هر وقت به خودمان رجوع می‌کردیم، گلی روی گل می‌شکفت؛ گیاهی روی گیاهی رشد می‌کرد و آن‌گاه دیگر حوصله‌مان سر نمی‌رفت که بخواهیم… مطالعه بیشتر»
با سلام خدمت جناب ملکیانمن نمیدانم کی قرار است از مولانا، حافظ، سعدی و… عبور کنیم و وارد فصل تازه ای در حوزه ی دین، ادبیات، عرفان، هنر، اخلاق و شیوه ی زیست شویم. جناب ملکیان، به قول شمس زمانه دیگر شده است و انسان ها دیگر. خود مولانا جویای حرف تازه بود.زاویه ی دید این بزرگان دیگر جوابگوی نیازها و آلام روحی ما نیست. بشر امروز نمیتواند از زاویه ی دید مولانا به جهان بنگرد. زاویه دید انسان امروز به زندگی و پدیده هایش فرق کرده است. کسانی که بخواهند از زاویه ی دید مولانا معنا را استخراج کنند… مطالعه بیشتر»