نام های مقدس ، اهداف نامقدس

محمدباقر رحیمی:  در دوره ای به سر می بریم که بیشتر از هر دوره دیگری از نام های مقدس به عنوان ابزارهایی برای رسیدن به اهداف نا مقدس استفاده می شود. از نام پیامبر (ص) گرفته تا ائمه اطهار به عنوان پوششی برای اهداف ناروا و نامقدس استفاده می گردد. اگرچه بهره گرفتن از امور مقدس در راه های نامقدس در طول تاریخ و در همه ی جوامع وجود داشته و دارد، اما در عین حال در جامعه ی کنونی ایران به صورتی افراطی و افسارگسیخته قابل مشاهده است.

   در آغاز باید یک پرسش ساده مطرح ساخت و آن اینکه آیا پیامبر و ائمه خود پایه گذار این رویه بوده اند؟ آیا آنها به عمد ، آشکار و یا پنهان دنبال اهداف نامقدس بوده اند و شواهدی در سیره و زندگی آنها دیده می شود ؟  با نگاهی به زندگی ایشان به روشنی آشکار می گردد که رویه زندگی آنها چنان بوده است که نیازی به مکر و حیله نداشته اند تا به واسطه ی آنها به اهداف ناروایی دست یابند. به سخن دیگر می توان گفت زندگی ساده زیستانه و یا در حد میانه آنها ، مانع از آن می شدکه ایشان برای رسیدن به ا هداف خود از هر راه نادرستی بهره بگیرند. به واقع اگر آنان اینگونه نبودند ماندگار نبوده و نمی توانستند در درازنای تاریخ پیروانی داشته باشند.

    اما پیروان آن افراد مقدس و پیراسته به عکس آنها رفتار کرده و می کنند. این پیروان که البته تنها از توده مردم نیستند ، بلکه برخی حکومت ها و برخی خواص نیز جزء آنها می باشند ، رفتارهایی مغایر و مقابل پیام افراد مقدس را ارائه می دهند. در جامعه ایرانی از جمله اعمال معکوس پیروان ساختن مقابری با وسعت زیاد و پوشاندن آنها با ابزارهایی چون طلا می باشد. در حالیکه آن ائمه ساده زیستی و قناعت را ترویج می کردند.

آنها یاریگری دیگران و به ویژه مستمندان را به طور مکرر به سخن و عمل می آوردند. در حالیکه اعمال و عملکرد عمده پیروان آنها چهره دیگری از آنان به ذهن مخاطبان القا می کند.

   اگر بگوییم توده مردم به واسطه جهل نسبت به موضوع چنین عملکردی نشان می دهند ، شکی نیست که برخی حکومت ها و خواص با انگیزه دیگری چهره ای نادرست از الگوهای دینی به جامعه می باورانند. در حقیقت آنها برای توجیه اعمال ناروای خویش به ویژه در ثروت اندوزی افزون طلبانه، مقابر ائمه را نماد ثروت و قدرت نشان می دهند.

   ریشه این مسأله را کجا باید جستجو کرد ؟ به نظر می رسد مذهب به خودی خود از آن چنان ظرفیتی برخوردار است که به عنوان ابزار می تواند مورد سوء استفاده قرار گیرد. مذهب به حکم ابزار ( و نه هدف) در دستان آلوده چنان است که حاکمان می توانند با آن حکومت کرده و گدایان با آن کسب درآمد کنند.

    ریشه دیگر مسأله برمی گردد به اینکه در چند دهه اخیر در جامعه ایرانی بیشتر از گذشته دوگانگی در رفتار و یا ریاکاری نهادینه شده است. تأکید بر نهادینه شدن از آنروست که گفته شود ریا به یک رفتار معمولی تبدیل شده و دیگر آنچنان که باید ضد ارزش محسوب نمی گردد.

     در جامعه ما دوچهرگی به دو علت عمده بر می گردد ، یکی اجبار در انجام امور دینی و دیگری رویکرد فقهی به امور. روش اجبار و تحکم در اموری که جان مایه فرهنگی دارند ، درونی نشده، به ظاهر انجام شده و باعث مقابله با آنها می گردد. امور فرهنگی که از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابند اگر به اجبار و اکراه همراه باشند جز به تظاهر به عمل نمی رسند.  اگرچه ممکن است در ارائه امور دینی و فرهنگی استفاده از اندکی اجبار اشکالی نداشته باشد ولیکن اگر حداکثر باشد ،هرگز  آن اموردرونی نخواهند شد.

    در حوزه احکام فقهی حقیقت این است که در فقه ، احکام ظاهری بدون پشتوانه باطنی چنان بر رفتارهای اخلاقی درونزا چیرگی پیدا کرده که جای اندکی برای اخلاق و نیت های باطنی گذاشته است. و تا این رویه وجود دارد هم چنان زمینه تظاهر و دوگانگی در رفتار وجود خواهد داشت.

    بنا بر فقه موجود ورود به حوزه دین و ایمـان با تقـوا آغاز نمی گردد ، بلکه پس از اخذ دین تقوای پدیدار می شود ( یا باید     بشود ) . اما به واقع ورود به عرصه دینداری آن هم تا مرحله ایمان و باور از آغاز به تقوا و وارستگی نیاز دارد. بنابراین با دو مرحله از تقوای روبرو هستیم ، تقوای پیشینی و تقوای پسینی . دینمداری تقوا را می افزاید ، اما برای ورود به دین نیز یک تقوای پیشینی لازم است. آیه آغازین سوره بقره نشانگر این موضوع می باشد : « ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی  للمتقین » این کتاب بدون شک برای متقین هدایت کننده است. بنابر این آیه حصری وجود دارد و آن اینکه آیات این کتاب کسانی را هدایت می کند که دارای تقوا باشند. لذا به شرط تقوا باید به این کتاب ورود پیدا کرد.بنا بر آیه “لایمسه الاالمطهرون” ( واقعه،۷۹) آیات قرآن را لمس نمی کنند(در نمی یابند) مگر پاکان .نیز می توان همان مفهوم را استخراج کرد.

      حال دیگر می توان گفت یکی از علل ریاکاری برخی اهل دین چگونه به وجود می آید .از آنجا که بدون شرط پاکی به سرزمین دین ورود پیدا کرده اند به مرحله ایمان و باور قلبی هم نرسیده اند و تنها از نام دیندار بهره می گیرند. اینان به دین نه چون هدفی شایسته که چون ابزار می نگرند ، به ویژه اگر شرایط محیطی بیشتری برای چنین کسانی آماده باشد.

       این شرایط جامعه ای است که در آن امتیازات بسیاری به ظواهر دینی تعلق می گیرد ، جامعه فقهی امروز به راحتی این شرایط را فراهم می آورد. جامعه ای که  در آن ادعای دین و ایمان چندان هزینه ای نداشته و لزومی ندارد با ریاضت و سختی درون و برون افراد همانند هم باشد؛ جامعه ای که در آن شراب خواری مجازاتی چون شلاق و حبس دارد اما دروغ و غیبت که بسیار زیان بارتر از آن است هیچ مجازاتی در پی ندارد.

     چکیده این که تا رویکرد اساسی دین ( و حال اسلام ) اخلاقی نگردد و چهارچوب آن اخلاقی معرفی نشده باشد ، به این معنا که احکام فقهی پس از آن و به صورت فرعی در نظر گرفته شود ؛فرد و جامعه دیندار نخواهیم داشت و هم چنان دین چون ابزاری برای رسیدن به اهداف ناروا و ضد دینی به کار گرفته خواهد شد.