ظرفیت‌های اجتماعی زنان در تاریخ و فرهنگ ایران
سجادی: زنان همگام با تحولات دنیای جدید، قوت و استعداد خود را در جامعه و سیاست و فرهنگ نشان خواهند داد
دبا: عصر روز سه شنبه ۱۱ / ۹ / ۱۳۹۳ به پاس مقاومت زنان کرد در برابر سلفیان تندرو، یک نشست تخصصی با عنوان « ظرفیت های اجتماعی زنان در تاریخ و فرهنگ ایران » در مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
آنچه در زیر می خوانید متن سخنرانی آقای دکتر صادق سجادی، معاون علمی – پژوهشی مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی است:
به نام خدا
فکر سلفی گرایی و عمل به مقتضای آن، از دیدگاهی، امری تازه نیست. همان کسانی که حلاج را بر دار کشیدند و شیخ شهاب الدین سهروردی را به قتل رساندند و فلسفه و فیلسوفان را تکفیر کردند و مذاهب دیگر اسلامی، مخصوصا تشیع را، نفی کردند و خارج از دین شماردند و عقل گرایی را فرو کوبیدند یعنی داعیان فکر حنبلی گرایی و پروردگان و یاران کسانی چون ابن تیمیه ومحمد بن عبدالوهاب، جملگی اسلاف سلفیان امروزند. آنچه امروز سلفیان داعش در کوبانی می کنند، نمونه های دیگر در قرون و سالهای گذشته نیز دارد. یورش ابن مسعود و وهابیان از عربستان به عراق و ویران کردن کربلا و کشتن صدها شیعۀ بی گناه از جملۀ همین حوادث است.
سخن استاد دکتر مجتبایی که «آنچه امروز از زنان کرد کوبانی در مبارزه با مهاجمان داعش می بینیم در واقع تجدید حیات زن ایرانی است» کاملا درست و دقیق است. زنان ایرانی از دوران باستان در تحولات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی نقش داشتند. گذشته از تربیت فرزند و آنچه در کتب دینی ایران دربارۀ وظایف زنان در قبال شوهر و فرزند و جامعه آمده است، زنان از مهمترین عوامل تولید بوده اند. در عرصۀ سیاست نیز شواهد و مدارک متقن دربارۀ نقش زنان وجود دارد. گذشته از تاریخ داستانی ایران و ماجرای سلطنت همای از سلسلۀ کیانی، ماندانا مادر کوروش و دختر استیاک، نقش مهم در حفظ و تحقق سلطنت کوروش داشت.
در همین دورۀ هخامنشی، آرتمیس ساتراپ ولایت ایرانی کاریا در آسیای صغیر، از فرماندهان نیروی دریایی ایران در جنگ سالامیس، میان خشایارشا و یونانیان بود و هرودوت از او با اعجاب تمام یاد کرده است.
دربارۀ گردآفرید، مرزبان دلیر ایران، بعضی از دوستان سخن گفتند. از دیگر فرمانروایان ایران باید از دو دختر خسرو پرویز یعنی پوران دخت و آزرمی دخت یاد کرد که مدتی بر تخت پادشاهی ساسانی نشستند.
آنچه مهم است آن است که ذهنیت و نگرش ایرانیان نسبت به فرماندهی بانوان، موافق بوده است و با این پدیده مأنوس و آشنا بوده اند. بنابراین حتی اگر آنچه دربارۀ همای و امثال او در تاریخ داستانی ایران آمده است، وجهۀ تاریخی صرف نداشته باشد، در اصل مطلب یعنی معمول بودن سیطرۀ بانوان، در ذهن ایرانیان است.
دیدگاه ایرانیان در این باره در عقاید دینی آنها نیز انعکاس یافته است، چنانچه سه تن ازشش امشاسپند – فرشتگان مقرب خدا- مؤنث اند.
دربارۀ حقوق زنان بعضی از محققان سخن رانده اند. مطابق الواح موجود، به فرمان کوروش زنان حامله حق کار کردن نداشتند و از حقوق و جیره برخوردار بوده اند.
وجود زنان فرمانروا و نقش آنها در تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران پس از اسلام نیز انعکاسی از همین دیدگاه است. در ایران عصر اسلامی فرمانروایان متعدد از بانوان مقتدر وجود داشته اند.
سیده خاتون زن فخرالدوله، فرمانروای آل بویۀ ری، و مادر مجدالدوله یکی از برجسته ترین آنهاست. او که پس از مرگ فخرالدوله رشتۀ حکومت را به دست گرفت، در برابر طمع سلطان محمود غزنوی به ری ایستاد و لشکر آراست و ضمنا پیام داد که اگر مرا شکست دهی، خواهند گفت محمود زنی را بشکست! و اگر من تو را شکست دهم، خواهند گفت محمود از زنی شکست خورد. محمود کشور گشا و مقتدر تا زنده بود، قصد تصرف ری نکرد.
ترکان خاتون یا ترکان قتلق نیز از بانو- فرمانروایان مقتدر سلسلۀ قتلقیان کرمان است و دختر او به نام پادشاه خاتون نیز مدتی بر این سرزمین فرمان راند.
در فارس به روزگار سلغریان، ابش خاتون دختر سعد دوم مدتی با اقتدار فرمان راند. در لرستان، دولت خاتون از سلسلۀ لر کوچک در قرن دهم قمری مدتی بر تخت سلطنت نشست.
پس از آن مخصوصا در عصر قاجار و دوران نوین، زنان در ایران نقشهای اساسی داشتند و باید پذیرفت که همگام با تحولات دنیای جدید، بیش از پیش قوت و استعداد خود را در جامعه و سیاست و فرهنگ نشان خواهند داد.
