درسی از دیروز برای سیاست امروز/ توحیدِ محمّد و همبستگی اجتماعی

جواد شریفی: یک پدیده نو و تازه وقتی در جامعه خواهان می یابد و با اقبال روبرو می شود که نیازی از جامعه را برطرف سازد. جامعه نیز هنگامی دست از سنت می شوید و پدیده نوینی را پذیرا شود که کارکردی مثبت برایش به همراه داشته باشد. ویژه آن که این پدیده از مقوله فرهنگ و دین باشد که تغییر و تحول در آن، بسیار سخت تر و زمانبَر تر می باشد. پذیرفتن یا وانهادن هر پدیده ای از سوی جامعه بسته به این است که چه نیازی از جامعه را برآورده ساخته یا از آن فروگذار کرده است! 

این قاعده را در مورد جامعه عرب صدر اسلام بکار می گیریم.

اعراب صدر اسلام پذیرای اسلام شدند زیرا به آموزه های توحیدی جناب محمد نیاز داشتند. توضیح این که: اعراب(قریش) در چند دهه قبل از بعثت جناب محمد، به تجارت فرامرزی نسبتا گسترده ای با هند و شام و روم روی آوردند. عدم امنیت و رواج غارتگری در شبه جزیره، بدون وجود متحدان و هم پیمانانی از دیگر قبایل، ناممکن می نمود. هم پیمان شدن قبایل این امکان را فراهم می ساخت تا تجارت ها بدون آسیب دیدن از غارت و با موفقیت کامل انجام گیرد و هر دو قبیله نیز از سود تجارت بهره مند شوند. یکی از محورهای اتحاد میان قبایل اعراب قبل اسلام، معبود مشترک بود. قبیله فروتری که به قبیله ای فراتر و تواناتر از خود می پیوست؛ بت و معبود پیشین خود را نیز وا می گذارد و بتِ قبیله هم پیمان را به عنوان معبود تازه خویش بر می گزید. معبود مشترک، محوری برای اتحاد و هم پیمانی قبایل می گشت تا در سایه امنیت حاصل از آن، تجارت ها آسیب نبیند.

توحیدی که در آموزه های بنیادین جناب محمد بود از آن جا که به معبودی مشترک فرا می خواند؛ عنصر محوری مناسبی برای همبستگی و هم پیمانی قبایل مختلف بود. از آن جا که آموزه توحید، نیاز جامعه عربی به امنیت و همبستگی و رونق تجارت را پاسخ می گفت؛ با اقبال خوبی روبرو شد چنانکه که بسیاری از اعراب شبه جزیره، پس از بیست و سه سال، دین نوین محمد را پذیرفته بودند؛ در حالی که می دانیم این مدت برای تغییرات فرهنگی پردامنه ای چون تغییر دین یک ملت، زمان اندکی است. (رک: المفصل فی تاریخ العرب،جواد علی. تاریخ فقه اسلامی، حامد خانی)

**********

اساسا صلح و امنیت و آرامش در سایه نیاز متقابل و دوسویه فراهم می شود. احساس نیاز مشترک و دوسویه است که همبستگی را افزایش می دهد و جلوی تکصدایی و تکروی را می گیرد. استقلال گرایی و خود کفایی حداکثری، از آرمان های دولت های اقتدارگرا و خشونت طلبی مانند آلمان نازی می باشد. نازی ها بر پایه همین پندار استقلال و خودکفایی شان آتش جنگ را در جهان شعله ور ساختند. اگر آن ها خود را بی نیاز از دیگر کشورها و مردمانشان نمی دانستند؛ ظلم و خشونت بر آن ها روا نمی داشتند.

برای گسترش صلح و امنیت و آرامش نیز باید همین روش را در پیش گرفت. احساس نیاز به دیگران است که ما را به همکاری با آن ها وا می دارد. باید بهانه “استقلال و خودکفایی” را برای کوفتن بر طبل تکصدایی و یکه تازی از دست دولت های اقتدارگرا و خشونت طلب بازپس گرفت و مردمان را آگاهانید که مهم ترین نیاز امروز انسان ها، بیش از آن که “خودکفایی ملّی” باشد؛ “صلح و آرامش جهانی” است؛ همکاری از خود کفایی ارزشمند تر است؛ همکاری با دیگر کشورها و مردمانشان نیاز های ما را برآورده خواهد کرد اما جنگ و درگیری و تنش، ما را از نیازهای اساسی و اولیه مان نیز محروم می کند. 

این گزاره ها از دهان یک سکولار غربزده بیرون نیامده بل آموزه هایی برگرفته از منش و روش پیامبر عقلانیت و رحمت جناب محمد بن عبدالله می باشد.

مطالب دیگر از این نویسنده:

“چرایی گذار به سوی فقه نو اندیشانه” / “فتاوای تامل برانگیز در فقه سنتی شیعه”