نقد حدیث: العلم علمان علم الادیان و علم الابدان

عباس فضلی: حدیث العلم علمان علم الادیان و علم الابدان از جمله احادیثی است که در بیشتر کتب حدیثی شیعه و سنی به نقل از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است. تا آنجا که حتی پاره ای از شعرا آن را به نظم در آورده اند. امروزه کمتر کتاب و مقاله ای در مسائل اخلاق و احکام پزشکی یافت می…

عباس فضلی: حدیث العلم علمان علم الادیان و علم الابدان از جمله احادیثی است که در بیشتر کتب حدیثی شیعه و سنی به نقل از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است. تا آنجا که حتی پاره ای از شعرا آن را به نظم در آورده اند. امروزه کمتر کتاب و مقاله ای در مسائل اخلاق و احکام پزشکی یافت می شود که به این حدیث استناد نکرده  و آن را مبنای بحث قرار نداده باشد. اما با همه شهرت و آوازه ای که این حدیث در میان محققان و نویسندگان دارد؛ از احایث جعلی به حساب می آید. در این مقاله به استناد مواردی از کتب بررسی احادیث، به جعلی بودن آن اشاره شده است.

 

 

***

 

بسمه تعالی

نقد حدیث: العلم علمان علم الادیان و علم الابدان

عباس فضلی

(عضو هیئت علمی- دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان)

afazli2003@yahoo.com

 چکیده

حدیث العلم علمان علم الادیان و علم الابدان از جمله احادیثی است که در بیشتر کتب حدیثی شیعه و سنی به نقل از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است. تا آنجا که حتی پاره ای از شعرا آن را به نظم در آورده اند. امروزه کمتر کتاب و مقاله ای در مسائل اخلاق و احکام پزشکی یافت می شود که به این حدیث استناد نکرده  و آن را مبنای بحث قرار نداده باشد. اما با همه شهرت و آوازه ای که این حدیث در میان محققان و نویسندگان دارد؛ از احایث جعلی به حساب می آید. در این مقاله به استناد مواردی از کتب بررسی احادیث، به جعلی بودن آن اشاره شده است.

کلید واژه ها: حدیث – پزشکی – جعلی- علم

 

 مقدمه

 

      تردیدی نیست که دانش به عنوان شاخص برتری انسان در مواجه با دیگر موجودات است چرا که خداوند در مقابل اعتراض فرشتگان به آفرینش آدم، علم آموزی او را به رخ کشید(۱) از طرفی هرچند موجودات عالم به  تسبیح گویی تکوین توصیف شده اند(۲) ولی عبادت آدمیان از سر تشریع و اختیار است(۳) بنابراین دوبال دین و دانش نه فقط شاخص ارجحیت انسان بر موجودات شمرده شده بلکه ارتقاء آدمی در گروه تقویت این دو پدیده امکان پذیر است. لذا علومی که به معرفی عناصر وجودی انسان اهتمام ورزند همواره مورد ستایش قرار گرفته اند.

دانش دینی همواره از سوی پیامبران الهی جهت هدایت خلق برای راهیابی به دریچه های آسمان تبلیغ شده است و دانش پزشکی پس از آشنایی انسان با جسم و حالات روحی خود با نگاه ویژه مورد بهره برداری قرار گرفته است از این رو این دو دانش همواره در صدر نشسته اند.

 

بحث

 حدیث مشهورالعلم علمان علم الادیان و علم الابدان از جمله احادیثی است که در بیشتر کتب حدیثی شیعه وسنی به نقل از پیامبر بزرگوار اسلام(ص) ذکر شده است(۴) به عنوان نمونه در تفسیر ادبی و عرفانی خواجه عبدالله انصاری دریک روایت تاریخی پزشکی آمده است: پزشک مسیحی در محضر هارون الرشید از دانشمندی پرسید: می گویند علم دوتاست علم ادیان و علم ابدان در کتاب شما از علم طب چیزی هست؟ پاسخ داده شد: آری. دستور آن در این آیه است. کلوا و اشربوا ولاتسرفوا(۵)مسیحی پرسید: در سخنان پیغمبر شما از دانش پزشکی چیزی هست؟ پاسخ داده شد: بلی. پیغمبر فرمود: معده خانه همه ی دردهاست و پرهیز سرآمد همه داروها و بدن را به آنچه بدان عادت کرده است بده. مسیحی گفت کتاب شما و پیغمبر شما برای جالینوس جایی در طب نگذارده است(۶)

  در میان شعرای پارسی گوی بنام دوره تمدن اسلامی، حکیم نظامی گنچوی در دیوان خمسه خود حدیث العلم علمان را به  نظم در آورده و می گوید:  

 

پیغمبر گفت علم علمان                   علم الادیان و علم الابدان

  در نام دو علم بوی طیب است            و آن هر دو فقیه یا طبیب است

می باش طبیب عیسوی هش          اما نه طبیعت آدمی کش

 اما نه فقیه حیلت آموز                   می باش فقیه طاعت اندوز

گر هردو شوی بلند گردی                    پیش همه ارجمند گردی(۷)

                    

                                               

    امروز کمتر مقاله یا کتابی در حوزه مسائل بین رشته ای اخلاق و احکام پزشکی وجود دارد که این حدیث در آن ذکر نشده باشد.(۸) اما با همه ی شهرت و آوازه ای که این حدیث دارد؛ بنا به استناد موارد زیر از احادیث جعلی و ساختگی به شمار می آید.

 

۱-در روایت تاریخی که از تفسیر ادبی و عرفانی خواجه عبدالله نقل شد پزشک مسیحی جمله علم دوتاست “علم الادیان و علم الابدان” را به عنوان سخن مشهور در قالب “می گویند” آورده است. چنان که در میان زرتشتیان هم این سخن مشهور بوده است(۹)

۲- ابن عبد ربه در کتاب عقدالفرید این حدیث را از قول ابن ادریس آورده؛ می نویسد: و قال محمد بن ادریس (رضی الله عنه): العلم علمان علم الابدان و علم الادیان(۱۰)

۳- محمد بن علی شوکانی از دانشمندان قرن ششم هجری در کتاب الفوائد المجموعه فی الاحادیث الموضو عه این حدیث را جزء احادیث جعلی آورده است.(۱۱)

۴- در کتاب کشف الخفاء و مزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنه الناس نوشته اسماعیل بن محمد العجلونی الجراحی م/۱۱۶۲ه  در دو جلد بیش از ۳۲۸۱ حدیث آورده که از جمله حدیث مشهور العلم علمان است.(۱۲)

۵- مرحوم مامقانی رجالی و حدیث شناس مشهور معاصر در کتاب مقباس الهدایه می نویسد: حدیث “العلم العلمان علم الادیان و علم الابدان ماعدی ذلک فضل” از جمله احادیث مشهوری است که بر زبان مردم جاری می شود و اساس ندارد.(۱۳)

      از شگفتی های علمی روزگار ما نقل و تحلیل های بسیاری است که درباره حدیث جعلی رفته است. و این رویکرد ناشی از پذیرش حدیث مذکور است. از باب نمونه:

      دکتر محمد تقی سرمدی در کتاب دایره المعارف پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان که در هفده جلد تدوین شده است. در جلد نخست با استناد حدیث العلم علمان و علم الابدان و علم الادیان به پیامبر اسلام(ص) می گوید: از این گفته بخوبی مستفاد می گردد که علم مربوط به بدن بر علم دین مقدم آمده است.(۱۴) چنان که همین تحلیل را سید جعفر مر تضی عاملی در کتاب الاداب الطبیه فی الاسلام به گونه ای دیگرد بیان کرده است.

    وی می نویسد: در فرموده پیامبر نکته قابل توجه تقدم علم طب بر علم دین است که در این نکته خود حکمتی نهفته است و آن اینکه دین حاصل عقل درست است و عقل درست در تن درست می باشد.(۱۵)

       جالب اینجاست که یکی از ویراستاران به استناد همین حدیث مطلبی آورده که خلاف تحلیل فوق است. وی می گوید: در حدود سال ۱۳۸۲ یکی از مقالات پزشکی دانشنامه ی فشرده فارسی را ویرایش می کردم و یا شاید ویرایشش به عهده همکار جدیدم آقای اصغر اسماعیلی تازه کندی(کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی) بود و ایشان به من احترام گذاشت و نظرم را درباره ی تمام یا قسمتی از مقاله پرسید. یادم است مولف مقاله دکتر ع.ا.ح از اعضای محترم هیئت علمی بود. در قسمتی از مقاله مولف گفته بود. “یک حدیث نبوی است که العلم علمان علم الابدان و علم الادیان” و با توجه به اینکه علم الابدان مقدم بر علم الادیان آمده نتیجه می گیریم دانش پزشکی از دید پیامبر حتی از دانش دین مهم تر است.

    من خیلی شک کردم هم به تقدم و تأخر واقعی این دو علم در اصل حدیث و هم البته از نتیجه گیری، حتی اگر اصل حدیث العلم علمان علم الابدان و علم الادیان باشد؛ معلوم نیست نتیجه گیری ایشان مجاز باشد شک و نظرم را به اصغر اسماعیلی کندی گفتم: با من موافق بود و گفت اتفاقاً در کتابخانه موسسه خودمان اصل حدیث باید دست یافتنی باشد در چند دقیقه در یکی از کتابهای مرجع اصل حدیث را یافت. العلم علمان  علم الادیان وعلم الابدان. بله کل موضوع منتفی شد پایان خاطره.(۱۶) ظاهرا ً خاطره هنوز به پایان نرسیده و موضوع هم منتفی نشده است.

 

نتیجه

 

 اصل حدیث مذکور ساختگی است و از پیامبراسلام(ص) نیست. بنابر این  همه ی تحلیل ها برساخته است. البته درتوجیه نقل حدیث از جانب پیامبر (ص) می توان گفت: این کلام پیش از پیامبر اکرم(ص) در میان مردم شهرت داشته و بر زبان او نیز جاری شده است. چنان که پاره ای ضرب المثل ها و سخنان مشهور عرب از پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) نقل قول شده است.

 

 

منابع

 ۱-بقره/۳۱

۲-اسراء/۴۴

۳-مریم/۵۵

۴-العقد الفرید ج۲ ص۷۰- اصول کافی ج ۱ ص ۳۷ – طب امام صادق(ع) ص ۱۷- الکنز الفوائد کراجکی ص ۱۳۹- بحار الانوار ج۱ ص ۲۲۰- طب النبی ص ۷

۵-اعراف/۳۱

۶- تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید، خواجه عبدالله انصاری، ترجمه حبیب الله آموزگار ج۱ ص ۳۲۸

۷- دیوان حکیم نظامی گنجوی، لیلی و مجنون

۸- تاریخ اخلاق پزشکی ص ۱۰۰ – پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان ج۱ ص ۲۱۱ – الاداب الطبیه فی الاسلام ص ۸۷ – متون اسلامی ویژه رشته های پزشکی ص ۳۵ – چکیده اخلاق  و قوانین پزشکی ص ۵۷ – کتاب ماه ادبیات شماره ۶ ص ۲۱

۹- چکیده اخلاق و قوانین پزشکی ص ۵۶ به نقل از کتاب اخلاق پزشکی ص ۳۸ – کلیات اخلاق پزشکی ج۱ ص ۷

۱۰- عقد الفرید ج۲ ص ۷۰

۱۱- الفوائد المجموعه فی الاحادیث الموضوعه ص ۲۲۷

۱۲-  پاورقی مقباس الهدایه ج۱ ص ۲۲۶

۱۳- مقباس الهدایه ج۱ ص ۲۲۶ – تلخیص مقباس الهدایه ص ۴۰

۱۴- پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان ج۱ ص ۲۱۱

۱۵- الاداب الطبیه فی الاسلام ص ۳۷

۱۶- اینترت، سایت شخصی سید عباس سید محمدی

  

 

 

 

 

Hadith Review  :Knowledge is of two kinds

 

 Abbas Fazli

 Faculty Member of Hormozgan University of Medical Sciences, Address, Iran,

Bandar Abbas. E-mail: afazli2003@yahoo.com

 

 

 

Abstract.  Knowledge is of two kinds of religion and medical science    hadith. That in most books of hadith Including Shia and Sunni traditions .quotes the Prophet (PBUH) has been quoted. So much so that even some of the poets have to order. Today, fewer books and articles on issues of medical ethics and precepts found. According to this tradition, and it is not a basis for discussion. But with all the fame and reputation of this hadith is among scholars and writer, Counts of false traditions. In this article, according to the traditions some of the book reviews the fake referred.

 Keywords: Hadith – Medicine – Fake –  Science

 

 

۰ ۰ آرا
ارزیابی شما
صفحه‌آرایی کتاب و پایان‌نامه

این مطلب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید:

عضویت
اطلاع از
guest

15 دیدگاه ها
Inline Feedbacks
مشاهده همه ی نظرات
روح اله
روح اله
اسفند ۱۵, ۱۳۹۶ ۶:۰۸ ق٫ظ

سلام علیکم
تحقیق حضرت عال درباره این حدیث چند نقطه ضعف دارد که سبب عدم اعتبارآن مبشود
۱-بررسی رجالی حدیث صورت نگرفته است
۲-خود این ادعا که این حدیث شریف ، کلامی کتعارف بوده محل بحث میباشد
۳-اگر هم این کلام متعارف بوده منافاتی با حدیث بودن ندارد چون اعتبار کلام بستگی به مصدر آن دارد که اعتبار به آن مبدهد
۴-احادیث دیگر موید و مفسر این حدیث هست که باید مراجعه شود
به کانال حقیر در تلگرام صورت تمایل نگاهی بندازید بحث طب اسلامی مطرح میشود
https://t.me/sheikhrohalah

انتظار
انتظار
دی ۱۲, ۱۳۹۶ ۷:۵۴ ق٫ظ

نظر آنها مطبوع بنده است چرا که مقاله شما را به شکلی علمی رد میکنید نه با ارائه اشعار و الفاظی برگرفته از مسیحیان و …!
متن روبرو منطقا و به صورت علمی به اثبات نمیپردازد و برگرفته از هوای شخصی است…

فانوس
فانوس
آذر ۳۰, ۱۳۹۶ ۴:۳۰ ق٫ظ

با سلام و سپاس از مطلب شما. من مخالف یا موافق با اصل ادعای شما نیستم. اما دلیل‌های حضرت‌عالی را کافی نمی‌بینم. همچنان که دوستان به‌خوبی اشاره کردند، شهرت این سخن در میان مردمان دیگر هیچ منافاتی ندارد با اینکه پیامبر اسلام هم آن را گفته باشد. کسی را نیز سراغ ندارم که ادعا کرده باشد که تمام سخنان پیامبر بدیع است و سابقه‌ای ندارد. اما این‌هم که مسلمانان وقتی آن را از دهان پیامبر خود می‌شنوند بیشتر اهمیت دهند، امری کاملاً طبیعی‌ست.و نقل نظر بعضی عالمان حدیث که موافق طبع شما آمده دلیل بر رد نیست؛ صرفاً این را… مطالعه بیشتر»

امین
امین
آذر ۱۱, ۱۳۹۶ ۳:۲۲ ق٫ظ

عمادی[quote name=”عباس فضلی”]جالب اینجاست که در متنی که بدان استشهاد شده …. از طرفی با این گونه داوری ها نمی توان به صحت و سقم یک روایت پی برد[/quote] با سلام مجددپژوهشگر بزرگوار جناب آقای فضلی! این لشکالی که شما میفرمایید همان است که دیگران به شما دارند و شما پاسخی براش ندارید. کسی نمیگوید فلان عالم، عالم‌نیست و … که شما مدام تکرار میکنید. مسئله این است که شما به عنوان یک‌ پژ وهش، ادعایی را مطرح کردید مبنی بر‌جعلی بودن یک حدیث.‌حداقل استلزام یک چنین پژوهشی،‌بررسی روایت از حیث سند و دلالت است. شما هیچکدام رو انجام ندادید.… مطالعه بیشتر»

امین
امین
آذر ۱۰, ۱۳۹۶ ۱۱:۰۲ ق٫ظ

سلام. ضمن احترام به پژوهش ارائه شده، نکاتی در نقد این نقد به عرض اندیشه این بزرگوار میرسد. ابتدا،‌ روش نقدِ حدیث نامطلوب است. نقد صرفا با گفتن “جعلی است” و تکرار آن از زبان دیگران بی اعتبار است. اگر کسی حدیث را جعلی دانست، حتما دلیلی داشت، اول آن دلیل باید ذکر شود و بعد، آن دلیل هم باید دفاع شود و سپس مورد استناد باشد.  ممکن است کسی دلیلی بر جعل آورده که قابل ردّ است. شما استاد بزرگوار میگویید فلان عالم در فلان منبع آن را جعلی دانست. نه آن منبع وحی منزل است نه نظریه دهنده… مطالعه بیشتر»

انتظار
انتظار
اسفند ۲۲, ۱۳۹۵ ۱۰:۱۵ ق٫ظ

لازمه رد یک حدیث نیاز به اثبات از طریق مجرای درست آن، یعنی علومی که در حوزه تدریس می شود می باشد.
شما در این مقاله هیچ مستندی ارائه نکرده اید و صرف اشاره به نظرات دیگران نموده اید.
ورای این مسئله که از این دست احادیث از ائمه دیگر هم وجود دارد! باید گفت که دقیقا همین حدیث توسط علمای زمان ما تایید شده هست…

دروغ پراکنی نکرده و این مقاله بی مبنا را حذف نمایید.

عباس فضلی
عباس فضلی
دی ۳۰, ۱۳۹۴ ۲:۲۲ ق٫ظ

جناب بزرگوار خبری نیست که من به درایت یا روایتش استناد کنم تردیدی نکنید که این خبر جعلی است و برساخته

ali111
ali111
دی ۲۹, ۱۳۹۴ ۳:۱۶ ب٫ظ

فرموده اند ::اعقلو ا الخبر عقل درایه لا عقل الروایه
شما قشر گرایانه در روایت مانده اید…..

عباس فضلی
عباس فضلی
دی ۲۸, ۱۳۹۴ ۵:۱۱ ب٫ظ

جالب اینجاست که در متنی که بدان استشهاد شده نامی از حدیث و پیامبر اسلام (ص) نیست. از طرفی با این گونه داوری ها نمی توان به صحت و سقم یک روایت پی برد

ali111
ali111
دی ۲۸, ۱۳۹۴ ۲:۰۸ ب٫ظ

خیلی از علوم بشری علم دینی به حساب می آیند تمام علومی که بر طرف کننده نیازهای جامعه بشری است یا مستقیما ریشه در کلام انبیاء و امامان و معصومان دارند و یا مورد سفارش اکید آنها قرار گرفته است.ثانیا: تمامی علوم بشری علوم الهی است یعنی علمی است که یا خداوند مستقیما در نهاد بشر قرار داده و یا ابزار یادگیری آن را در اختیارش نهاده، همه این علوم از همان تعلیم الهی حضرت آدم ریشه می گیرد که خداوند تحت عنوان تعلیم (اسماء) به او آموخت.(بقره، آیات ۳۱-۳۲؛ «سپس علم اسماء (= علم اسرار آفرینش و نامگذاری موجودات)… مطالعه بیشتر»

ali111
ali111
دی ۲۸, ۱۳۹۴ ۲:۰۶ ب٫ظ

آیت الله العظمی جوادی املی در این مورد اشاره می کنیم. ایشان می فرمایند: اخلاق، جزء قوی ترین علوم استدلالی است، زیرا وابسته به معرفت نفس می باشد، تا اندازه ای که عده ای از اخلاق عنوان طب روحانی یاد می کنند. دو دسته علم داریم؛ علم الابدان و علم الادیان. انسان های صادق و خوش باور می گویند، علم الابدان را اطبا دارند و علم الادیان را فقها دارند، اما بزرگانی که راه اخلاق را طی کرده اند، گفته اند: ممکن است، طبیبی علم الادیان داشته باشد و یک فقیه یا روحانی، علم الابدان داشته باشد. ممکن است طبیبی… مطالعه بیشتر»

عباس فضلی
عباس فضلی
دی ۲۷, ۱۳۹۴ ۵:۲۸ ب٫ظ

من برای شما متاسفم که مرحوم ممقانی که استاد حدیث شناسی است و کتاب مقباس الهدایه در سه جلد نوشته شده و این حدیث را بی اساس می داند. و همچنین شوکانی را که کتاب الاحادیث المجموعه در نقد حدیث نوشته است جز علما نمی دانید. با شش دلیلی که برای رد حدیث اورده ام هیچ دلیلی برای پذیرش باقی نمی ماند.

ali111
ali111
دی ۲۷, ۱۳۹۴ ۷:۰۵ ق٫ظ

متاسفانه جناب اقای فضلی در موردی نظر داده اند که تخصصی در آن ندارند برای دانشگاه هرمزگان متاسفم این موارد را علمای حدیث بررسی و تایید کرده اند…

عباس فضلی
عباس فضلی
دی ۲۳, ۱۳۹۴ ۶:۲۵ ب٫ظ

خود در این اندیشه بودم که رد یک روایت اول با نقد سلسله رواه آغاز می شود ولی معتقدم سخنی که جعلی است و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده راوی هر کسی باشد دخلی در جعلی بودن آن ندارد بلکه مهم این است که نمی توانیم هر سخنی را به پیامبر نسبت دهیم و از آن بهره برداری دینی کنیم

مهدی م
مهدی م
دی ۲۲, ۱۳۹۴ ۹:۲۸ ق٫ظ

با سلام جناب آقای فضلی بهتر بود اول اصل حدیث را با راویان آن بصورت سلسله سند ذکر می کردید بعد نقد می کردید.

15
0
دیدگاه خود را با نویسنده و خوانندگان در میان بگذاریدx