دوگانه ی کربلا – پاسارگاد؟
محمد رضا کدیور: طی سال های اخیر اربعین امام حسین (ع) با هفتم آبان ماه سالروز بزرگداشت کوروش مقارنت یافته است . این تقارن زمانی به همراه خود تضادها و چالش هایی به همراه داشته که ریشه برخی از آنها مسائل سیاسی است. نیروهای سیاسی مدافع جمهوری اسلامی غالبا کوشیده اند مراسم پیاده روی اربعین را هر ساله با شکوه تر از قبل برگزار نمایند و همزمان در جهت ممانعت از برگزاری مراسم بزرگداشت کوروش اهتمام ورزیده اند.
نیروهای مخالف جمهوری اسلامی نیز غالبا ضمن تحقیر و تخطئه مراسم اربعین با رویکردهای وطن دوستی و گاه عرب ستیز ، حضور در پاسارگاد را ترویج کرده اند.
نگارنده قصد دارد دلبستگی و تمایل به حضور در هر یک از دو مراسم و مناسک فوق را خارج از ریشه های سیاسی آنها ، به گونه ای دیگر تقریر نماید :
در زندگی بشر زمان ها و مکان هایی وجود دارد که با سایر زمان ها و مکان ها متفاوت است . این تفاوت گاهی باعث می شود که آن زمان/مکانِ خاص، رنگ و بویی دیگر نسبت به سایر زمان ها/مکان ها در زندگی فرد داشته باشد . رنگ و بویی جاودانه که فرد می کوشد با رفتار ، اعمال و یا انجام مناسکی خاص، تفاوت آن زمان/مکان را به خود و دیگران یادآوری نماید.
گاهی این رنگ و بو به آن زمان/مکان قداست می بخشد . آن قداست ذاتیِ آن زمان/مکان نیست بلکه به اعتبار آن احساسی است که در فرد به جهت فرا رسیدن یک روز خاص و یا گام نهادن در مکانی خاص برمی انگیزاند. احساسی که جنبه هایی وجودی از بشر را نمایندگی می کند ، احساساتی که کم و بیش همگان آن را در زیست خود تجربه کرده اند: امید، شادی، توکل، حزن ، عشق و …
در واقع قداست بخشیدن به آن زمان/مکان به منظورِ بازگشت و تداعی یک احساس خاصّ (گاه حتی برای دقایقی کوتاه) است که به زندگی فرد معنا می بخشد. انسان با پاسداشت آن زمان/مکان به دنبال معنابخشیدن به زندگانیِ خویش است.
پس زمانی/مکانی که تو آن را ارج می نهی با زمانی/مکانی که فردی دیگر آن را مقدس می شمارد می تواند متفاوت باشد، لذا اعمال و رفتار و نحوه بروز احساسات تو و دیگری در آن زمان/مکان متفاوت است. حتی اگر زمان/مکانِ مقدسِ تو و دیگری مشترک باشد متناسب با اثری که آن زمان/مکان بر معنای زندگی شما دو نفر می گذارد تجلیّات احساسی و رفتاریِ متفاوتی را بروز می دهد.
بر اساس این تقریر ، آنکه در اربعین حسینی با پای برهنه عازم کربلاست به دنبال تقویت و تکرار تجارب و احساساتی نظیر عشق ورزی با یک قدیس ، حزن و اندوه برای فاجعه عاشورا ، توسل جستن به یک نیروی فوق بشری و مقدس ، هویت یافتن ناشی از حضور در یک جمع چند میلیونیِ شیعی و … است.
در آن سو آنکه از شهرهای مختلف ایران می کوشد خود را به پاسارگاد برساند سعی دارد احساساتی نظیر غرور از شکوهِ ایران کهن ، وطن دوستی ، احترام به کوروش به عنوان پدر معنوی ایران ، افتخار به پادشاهی بشردوست ، رهایی از حس حقارتِ قرون انحطاط و … را تجربه کند و هویت خود را در یک جمع بزرگ باز یابد.
می توان با حذف سویه سیاسی این دو مراسم ، دریافت که تلاش برای حضور در هر یک از این دو مکان (کربلا،پاسارگاد) در یک روز معین (بیستم ماه صفر، هفتم آبان) ، کوششی است در راستای تعالیِ روانِ انسانِ ایرانی.
گاه می بایست فارغ از دو گانه هایی نظیر مسلمان-ایرانی و عرب ستیزی-عرب دوستی و … به جنبه های روانیِ مناسک اندیشید تا درک بهتری از دلایل ارج نهادن به مکان ها-زمان ها را در تجربه های زیستیِ بشر داشت.
آن چه به نظر مهم می نُماید میزان و کیفیتی است که آن زمان/مکان بر معنابخشی به زندگی بشر دارد.
این یعنی تحمیق آنچه که از ایمان می آید با آنچه که مجعول و ساختگی است هرگز برابر نیست نویسنده خود را به نادانی زده است و پاسارگاد و کوروش ساختگی را با اماکن و قدیسان مذهبی برابر دانسته است و مثلا خواسته دل هردو گروه را بدست آورد این چنین نظریاتی ممکن است جائی در نزد بی خردان هر دو گروه که ادای خردورزی را در میاورند، پیدا کند اما عیاری برای خود نویسنده و آنان که در ابراز عقاید خود دلیرند ونه محافظه کار، ندارد.