پانزده مغالطه منطقی که پیش از ورود به هر مباحثهای باید بدانید (قسمت سوم)
نویسنده: دیوید فرر (David Ferrer) / مترجم: خدیجه حسینی: ۵) مغالطه ذوالوجهین کاذب: این مغالطه نامهای دیگری هم دارد، از جمله: مغالطه سیاه و سفید، مغالطه یا این، یا آن، مغالطه دو راهی کاذب، و …. این نوع استدلال با محدود کردن گزینههای پیش رو به فقط دو گزینه، درحالی که گزینههای دیگری هم برای انتخاب وجود دارند، دچار مغالطه میشود. گاهی انتخابها میان یک چیز، چیزی دیگر یا هردو با هم است، یعنی دو گزینه همدیگر را نفی نمیکنند و میتوان هردو را پذیرفت. گاهی انتخابهای ما در واقع میتواند از میان طیفی از گزینههای متعدد صورت گیرد (سه، چهار، پنج، ده، بیست و حتی بسیار بیشتر). اما در این مغالطه گاهی این تنوع و تکثر گزینهها نادیده گرفته و دایره انتخابهای ما به دو گزینه تقلیل داده میشوند. گویی فقط دو راه در پیش روی ما قرار دارد، و باید از میان این دو، فقط یکی را انتخاب کنیم.
استدلالهای مبتنی بر دو راهی فقط هنگامی مغالطهآمیزند که در واقع راههای دیگری به جز آنها که در استدلال بیان میشوند نیز وجود داشته باشد. اما هنگامی که واقعا فقط دو گزینه پیش روی ما میباشد، دیگر نمیتوان استدلال را مغالطهآمیز دانست. برای مثال: “گروه موسیقی لد زپلین ((Led zeppelin یا برجستهترین گروه موسیقی در همه دورانهاست، یا نیست. این حصر دوتایی صادق است. چراکه به دلیل رابطه تناقض میان آنها (A یا نقیض A)، فقط یکی از این دو را میتوان پذیرفت و گزینه دیگری وجود ندارد. مغالطه هنگامی رخ میدهد که برای مثال بگوییم: فقط دو نوع از انسانها در جهان وجود دارند، انسانهایی که لد زپلین را دوست دارند، و انسانهایی که از موسیقی متنفرند (یعنی هر انسان یا از موسیقی متنفر است، و یا اگر متنفر نیست، پس حتما زد پلین را دوست دارد). درحالی که بسیاری از انسانها نسبت به موسیقی بیتفاوت هستند، و احساس شدیدی (دوستی یا تنفر) نسبت به آن ندارند.
مغالطه ذوالوجهین کاذب اغلب ابزاری عوامفریبانه برای قراردادن مخاطب در یک دو راهی، از طریق مبالغه درمورد یک طرف و بد جلوه دادن طرف دیگر است. این مغالطه در گفتمان سیاسی بهعنوان روشی برای به خشونت کشاندن مردم در حمایت از قانونگذاریها یا سیاستهای مناقشهآمیزِ رایج است.
به دو مثال زیر توجه کنید و ببینید آیا میتوانید گزینه سومی را بیابید که استدلالکننده به آن اشاره نکرده است:
مثال۱) یا باید وارد جنگ شویم، یا ضعیف جلوه کنیم.
مثال۲) یا مرا دوست داری، یا از من متنفری.
۶) مغالطه شیب لغزنده
ممکن است در زمان نوجوانی در بحث با پدر و مادرتان از این مغالطه استفاده کرده باشید:
“اما، شما مجبورید بگذارید من به مهمانی بروم! اگر به مهمانی نروم، دوستانم را از دست میدهم. تازه، با این روش که شما در پیش گرفتهاید من تا ۳۰ سالگی باید تنها و بیکار در زیرزمین خانه شما زندگی کنم!”
مغالطه شیب لغزنده با حرکت از یک مقدمه یا نقطه آغازِ بهظاهر ملایم و بیخطر شروع میشود و با بیان تاثیر گام به گامِ آن و نهایتا منتهی شدنش به پیآمدی به شدت نامطلوب، نادرست بودن آن مقدمه نتیجه گرفته میشود. این مغالطه صرفا بیان زنجیرهای طولانی از علت ها و معلولها نیست. پارهای از زنجیرههای علی و معلولی کاملا معقول و پذیرفتنیاند. وجود مجموعه پیچیدهای از علتها و معلولها که همگی با هم ارتباط دارند، کاملا ممکن است، و ما دلایل خوبی داریم که انتظار داشته باشیم علت نخست به تدریج و مرحله به مرحله باعث به وجود آمدن پیآمد نهایی شود. اما در مغالطه شیب لغزنده، پیآمدهای نامعقول یا بعید درحالی مطرح میشوند که دلیل کافی برای آنها نداریم.
پایگاههای تبلیغاتی گاهی بهنحوی بسیار طنزآمیز مرتکب این مغالطه میشوند. اثبات اینکه یک چیز دارد رخ میدهد یا رخ داده به اندازه کافی دشوار است، چه رسد به اثبات اینکه مجموعه کاملی از رویدادها رخ خواهند داد. اینگونه ادعاها درباره آیندهاند، و ما هنوز به آینده نرسیدهایم. ما بهطور کلی از آینده با آن نوع قطعیت خبر نداریم. مغالطه شیب لغزنده با مفروض گرفتن زنجیرهای علی و معلولی از حوادث آینده و بدون اثبات محتمل بودن آنها، مخاطب را از وقوع حوادثی در آیندهای نامعلوم میترساند.
اکنون به نظر شما کدام یک از این مثالها مشتمل بر مغالطه شیب لغزنده است و کدام نیست؟
مثال۱
رویه مربی شما این است که هیچکس در روز بازی بدون تمرینات قبلی نمیتواند شروعکننده باشد. اگر در تمرینات امروز شرکت نکنید، روز جمعه نمیگذارد شروعکننده بازی باشید. بنابراین شما اولین بازیکن مبتدی شروعکننده بازی در تیم بسکتبال مدرسه ما نخواهید بود.
مثال۲
اگر آمریکا برای شورشیان سوریه سلاح نفرستد، آنها نمیتوانند از خود در برابر دیکتاتور سوریه دفاع کنند. آنها در جنگ داخلی شکست خواهند خورد، و دیکتاتور آنها را سرکوب خواهد کرد، و درنتیجه روسها قلمرویی از نفوذ را برای خود دست و پا میکنند که به کل خاورمیانه بسط پیدا خواهد کرد.
در این ارتباط
پانزده مغالطه منطقی که پیش از ورود به هر مباحثهای باید بدانید – قسمت اول
پانزده مغالطه منطقی که پیش از ورود به هر مباحثهای باید بدانید -قسمت دوم