تحمیل و از خود بیگانگی
سیامک صفاتی: انسان با عقل، اراده، حق انتخاب و اختیار و آزادی و متفاوت بودن و کوشندگی و کنشگری است که انسان نامیده می شود. وقتی این شاخصه ها تحتِ هر نام و عنوانی اعم از دینی، اخلاقی، مذهبی و یا هر ایدئولوژی دیگری از او سلب شود، دیگر انسانیت فاقد معنی می شود و صرفا صورت و ظاهری از او باقی می ماند. مهم نیست که ایدئولوژی های سنجش ناپذیر به چشمِ ایدئولوژی پردازان نیک و متعالی بیاید. مهم این است وقتی انسان از پرسشگری بی دریغ در خصوص هر موضوعی خاصه ایدئولوژی، وسایل و اهدافِ آن منع و از جستجوگری و شناخت و اراده آزاد و مستقل و تعقیب علایق و سلایق فردی اش بازداشته شود و به جای معیارهای شخصی و جمعی، ارزشها و معیارهای قوم و قبیله خاص، آن هم به شیوه تحمیلی و آمرانه مسلط گردد، لذا دیگر مجالی برای رشد و شکوفایی او باقی نخواهد ماند.
زیرا این ایدئولوژی ها هستند که بواسطه تحمیل دیدگاه خود به جای او می اندیشند و تصمیم می گیرند و اِعمال سلیقه می نمایند. یعنی یک قرائت از انواع قرائت ها، یک رویکرد از اقسام رویکردها، یک علاقه و سلیقه از انواع علائق و سلائق بر همه قرائت ها و رویکردها و علائق و سلائق غلبه کرده و خدای خود را دیدگاه خود را، علاقه خود را، سلیقه خود را و اراده خود را بر همگان بدون خواست و اراده ی آنها بصورت آمرانه و قاهرانه مسلط می کند. با این تفصیل چه جایی برای آدمی باقی می ماند در حالیکه دیگر نمی تواند خودش باشد؟ در حالیکه از او می خواهند ارزشها و تفکرات خود را سانسور و از ارزشها و ایدئولوژی پسندیده حکومت اطاعت کرده و آن را قبله آمال و آرزوهای خود قرار دهد.
می گویند: هرکس که خود را شناخت خدایش را می شناسد. این گزاره وقتی امکانِ تحقق می یابد که اساساًًً شناسنده ای وجود داشته باشد و فردیت، فطرت و هویت انسان به ماهو انسان به رسمیت شناخته شود. از حقِ انتخاب و آزادی و استقلال در شناخت و بیانِ آزاد پس از شناخت برخوردار باشد. وقتی یک صنف، طیف، گروه، طبقه ای خود را در شناخت خدا و هر چیزِ دیگری ممتاز و متمایز بداند و خود را تنها فاعل شناسا قلمداد کند که دیگران مکلف به تبعیت از موضوع شناخت آنان می باشند فی الواقع در مقابل گزاره فوق ” که هر خود را شناخت خدایش را می شناسد ” ایستاده است و در مقابل رشد و تکامل فطری انسان بواسطه هیمنه ارزشها و دیدگاه های قدرتِ مستقر مانع ایجاد کرده و با تحمیل دیدگاه های خود به هر بهانه و وسیله ی نرم افزاری یا سخت افزاری رشد انسان را سلب نموده است.
نتیجه ی تسلط یک دیدگاه بواسطه ترس، تحقیر و تحمیل می شود عدم اعتماد به نفس و بالتبع عدم امکان رشدِ شخصیت و عدم امکان شناخت صحیح. تحمیل دستِ کم در ابتدای ترین وضعیت آن می شود بردمیدن نفاق و تزویر و دورویی و اذهانی واپس مانده و شخصیتی رشد نیافته و فاقد اتکا به نفس. تحمیل دین یا مذهبِ خاص، قرائت یا عقیده خاص منشاء نفاق و تزویر است زیرا وقتی انسانی در باطن و ضمیر خود به چیزی اعتقاد دارد ولی به هر طریقی نمی تواند آن را اعلام و ابراز کند و بر عکس به سبب فشار و خطوط قرمز فراوانی که او را در بر گرفته درست بر خلاف میلش نقش بازی می کند یا عملی را انجام می دهد که از آن اکراه دارد، او را به تدریج به سمت دروغ، ریا، تملق و بسیاری دیگر از رذائل سوق می دهد. در چنین شرایطی چگونه می توان از خودشناسی سخن گفت حال آنکه همه شرایط در جهت از خود بیگانی است. این گونه رفتار ما را به یاد جمله ایی می اندازد که اذعان می دارد: زنبور عسلِ عزیز این گل مال شماست لطفا شیره آن را نمکید! اساسا زنبور که برای تفریح روی گل نمی نشیند، روی گل می نشیند تا شیره اش را جمع کرده و طی مراحلی عسل درست کند. خب، انسان هم برای تفریح و سرگرمی، در سیر تاریخ و گردش روزگار واجد عقل نشده است. حال اگر نتواند از این نیروی عظیم و پیش برنده در هر حیطه و قلمرویی استفاده کند یعنی مغز مال شماست ولی لطفا اندیشه ورزی، پرسشگری، جستجوگری و زندگی آزاد و برابر و مستقل وفق آن پیشه نکنید! ما به جای شما می اندیشیم!
چگونه خود شناسی و اساسا شناخت حاصل می شود وقتی جرأت و شجاعت اندیشیدن از انسان سلب می شود و به جایش افکار، ارزشها و معیارهای قومی، قبیله ایی، صنفی و طبقه خاص می نشیند؟ چگونه امکان رشد و تعالی و تکامل اجتماع به وجود می آید وقتی انسان بواسطه کنش و پویش دیگرگونه تکفیر، تفسیق و سرکوب می شود؟ مایه شگفتی است که از ما می خواهند که خُرده نانی را اگر در روی زمین یافتیم بر بلندی قرارش دهیم مبادا که نعمت خدا پایمال شود ولی بزرگترین نعمت خدا که عقل است را براحتی با خطوط قرمزِ فراوانی که بر دست و پای آن می نهند لگدمال می کنند!
استقلال و شکوفایی استعدادهای افراد جامعه زمانی میسر می گردد که آدمی به دلیل رأی و نظر متفاوت و عمل بر اساس علایق و سلایقِ متفاوت با اقسام تنگناها و تضییقات و محدودیتها مواجه نشود و کسی پیدا نشود که بگوید نظر و معیار و سلیقه و ارزشهای من تنها راه وصول به حقیقت است و وظیفه شما فقط تکلیف، تبعیت و تقلید است و رستگاری در صورت یکی شدن با معیارهای من است که امکان می یابد.
نه تنها اثر انگشت انسان از انسانی دیگر متفاوت است بلکه مهمتر از آن هر انسانی از انسان دیگر متفاوت است. اگر اثرِ انگشت یک انسان او را از دیگری متمایز می کند، عقل، استعداد و توان و ظرفیت نامحدودِ او در آموختن و دانستن و زندگی کردن و عشق ورزیدن به مراتب بیشتر او را از دیگر انسانها متمایز خواهد ساخت. تحمیلِ یک عقیده بر جامعه بمثابه یکدست سازی و یکسان سازی جامعه است، گورستان سازی یک جامعه است، بیگانه سازی انسانها از هویت و سرشت خود است. ما به اندازه کافی مرده داریم از زنده گان انتظار زندگی می رود نه مرده گی. هیچگاه انسانی به جای انسان دیگر زندگی نمی کند به همین رو نیز نباید ارزش ها و معیارهای فرد یا صنف و یا قومِ دیگری با زور و سلطه بر انسانهای دیگر حکومت کند و یا به جای او زندگی کند.
