عفت و حجاب

مجید نواندیش: همانطور که گفته شد یکی از ارکان ادیان الهی امساک می باشد که به شرح چگونگی رابطه خود با خود می پردازد. عفت جزء امساک محسوب می شود. عفت نسخ پذیر و ابطال پذیر هم نمی باشد. انسان توانایی کنترل امیال حیوانی خود را بر خلاف حیوانات دارد. پروردگار نمی خواهد انسان ها همچون حیوان ها بر اساس غریزه و میل عمل نماید. عفت یعنی آدمی خویشتن دار باشد و البته محرک دیگران هم نباشد. به عقیده ما با وجود لزوم حفظ عفت در ادیان الهی، امروزه حجاب شرعی کارکرد خود را از دست داده است و نیازی به آن نمی باشد.

طبق تعریف مفهوم عفت، یک معنای آن عدم انگشت نما نشدن در میان خلق می باشد. عفت یک صفت است و طیف دارد. مقدار مطلق صفر و یک ندارد. همانطور که گفته شد عفت جزء امساک می باشد و در رابطه خویشتن با خویش تعریف می گردد. میزان تعریف عفت برای هر کس می تواند متفاوت باشد و توسط آن شخص برای خود تعریف می گردد. همچنین ما با پورنوگرافی، عریانی و … کاملا مخالف هستیم. آن را پرخوری در غریزه قدرتمندی که بشر دارد می دانیم که این غریزه قدرتمند احتیاط به تحریک دوباره ندارد.

آیا رعایت عفت فقط مخصوص بانوان می باشد؟ آیا باید برابری و مساوات در رعایت عفت میان مردان و زنان باید وجود داشته باشد؟ در آیه ۳۰ و ۳۱ سوره نور داریم:

به مردان با ایمان بگو: «دیده فرو نهند و پاکدامنی ورزند ، که این برای آنان پاکیزه تر است ، زیرا خدا به آنچه می کنند آگاه است.»

و به زنان با ایمان بگو: «دیدگان خود را [ از هر نامحرمی ] فرو بندند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که [ طبعاً ] از آن پیداست. و باید روسری خود را بر گردنِ خویش [ فرو ] اندازند ، و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [ همکیش ] خود یا کنیزانشان یا خدمتکاران مرد که [ از زن ] بی نیازند یا کودکانی که بر عورتهای زنان وقوف حاصل نکرده اند ، آشکار نکنند و پاهای خود را [ به گونه ای به زمین ] نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته می دارند معلوم گردد. ای مؤمنان ، همگی [ از مرد و زن ] به درگاه خدا توبه کنید ، امید که رستگار شوید. 

 همانطور که در این آیات دیده می شود برای رعایت عفت دستورات هم به زنان و هم به مردان داده شده است. دو در است. بانوان اگر رعایت عفت ننمایند مردان می توانند دیدگان خود را فرو نهند و بدین وسیله خود را حفظ نمایند. آیا سهم زنان و مردان از میزان رعایت عفت باید یکسان و مساوی باشد؟ یک متخصص امور زناشویی غربی از نظر تاریخی می گفت که تشکیل خانواده در حیوانات و انسان در فرگشت برای تولید نسل انجام می شده است. وی می گفت از زمانی که از نظر فرگشت انسان بر روی دو پا ایستاد، زن ها به دلیل استفاده از دست ها برای بچه داری، نیازمند حفظ شوهر در کنار خود و بواقع تحکیم و حفظ خانواده برای رفع نیازهایشان شدند. بطور عموم مردان تنوع طلب تر از بانوان می باشند. اما بانوان مطلوب و مقصود واقعی اشان تشکیل یک خانواده پایدار و حفظ کیان خانواده می باشد. بعلاوه از طرف دیگر بانوان عنصر زیبایی شنایی در میان انسان ها محسوب می شوند و بواقع نقش بیشتری در تحریک میل جنسی به عهده دارند که تهدید کننده بنیان خانواده نیز می تواند باشد. لذا بانوان به دلیل داشتن میل بیشتر در حفظ و پایداری خانواده و همچنین داشتن نقش زیبایی شناختی بیشتر، بنظر من وظیفه و تکلیف بیشتری در حفظ عفت نسبت به مردان دارند.

 حجاب
 

در ممالک اسلامی، حجاب به دو بخش حجاب عرفی و حجاب شرعی تقسیم بندی می گردد. تقریبا در تمامی ممالک لیبرال بجز معدودی محدودیت های برای حجاب عرفی و میزان آزادی در برهنگی وجود دارد. این محدودیت عرفی از طریق همان عرف و ساز و کار دموکراسی مشخص و تعیین می گردد. بطور مثال زمانی در آمریکا مایوهای شنا باید مثلا تا سر ران می بوده است و نه کمتر. حجاب عرفی توسط هویت خود جامعه و در دیالکتیک میان عناصر مختلف جامعه مشخص می گردد. همچنین دارای حرکت می باشد و به مرور زمان می تواند تغییر کند.

 درباره حجاب شرعی در اسلام نظرات مختلفی وجود دارد. نظر غالب واجب بودن حفظ حجاب شرعی بر اساس آنچه در قران و سنت پیامبر بوده است می باشد. البته محققانی چون آقایان احمد قابل بعنوان یک مجتهد عقل گرا و ترکاشوند مورّخانه و فقیهانه نشان داده اند که پوشاندن موی سر وجوب شرعی ندارد.

 نکته مهمی وجود دارد که لازم است ذکر شود، بانوان باید بدانند که در کشورها و مناطق سنتی و در طی سال ها و دهه های گذشته، مردان دارای اخلاق نیک، دارای روح پاکتر، بصورت ناخودآگاه از زنان عفیف تر و پوشیده تر نسبت به دیگر زنان بیشتر خوششان می آید.  در عوض مردان دارای سیرت زشت از زنان بی بند و بارتر بیشتر خوششان می آید. لذا زنان عفیف تر و پوشیده تر شانس پیدا کردن یک همسر بهتر و دارای اخلاق و سیرت بهتر را بیشتر پیدا می کنند. البته با اجتماعی شدن جوامع این مسئله امروزه در کشورهای غربی و مناطق مدرن کشورهای اسلامی وجود ندارد و در آشنایی ها انتخاب ها بر اساس اخلاق و رفتار صورت می گیرد تا میزان پوشش بانوان.

 همانطورکه در ابتدای مقاله گفته شد، بنظر بنده حجاب شرعی امروزه کارکرد خود را از دست داده است و طبق مقاله انسان، مرجع مشروع امر به بیان سه استدلال و دلیل ارتقا این حکم می پردازیم:

 استدلال اول

 بررسی سیر تاریخی نشان می دهد که بطور کلی بدلیل عدم امکان تشخیص پدر فرزند در گذشته تا قبل از عصر ژنتیک، در بسیاری از جوامع حتی جوامع اروپایی و غربی، سعی بیشتر در کنترل و در خانه نگهداشتن و حفظ حجاب زنان وجود داشته است و در این زمینه سخت گیری بیشتری وجود داشته است. بعد از عصر ژنتیک و امکان تشخیص پدر فرزند، در جوامع غربی این کنترل گری کاهش یافته و منجر به وضعیت امروزی گردیده است. از این سیر تاریخی می توان به سیر ارتقایی احکام حجاب بعلت کشف علم ژنتیک رسید. بواقع با کشف علم ژنتیک حجاب شرعی کارکرد خود را از دست داده است[۲].

 استدلال دوم

 پروردگار و ملائکه معتقد هستند زنان غیرپاکدامن باید نشانه تفکیک و تشخیصی داشته باشند به صورتی که از دیگر زنان مشخص شوند تا دیگر زنان به سبب آنها مورد اذیت و آزار قرار نگیرند. اما مشکل در اینجا می باشد که دین برای زنان غیرپاکدامن دستوری نمی تواند صادر نماید. چون آنها تابع دین نمی باشند. لذا حجاب را بعنوان نشانه ای برای زنان پاکدامن مشخص و انتخاب می کنند.

در آیه ۵۹ سوره احزاب آمده است:

یا أَیهَا النَّبِی قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی أَن یعْرَفْنَ فَلَا یؤْذَینَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحیمًا ﴿۵۹﴾ 

ترجمه: ای پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: «پوشش‌های خود را بر خود فروتر گیرند. این برای آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیکتر است، و خدا آمرزنده مهربان است.

 دقت کنید که در گذشته و ۱۴۰۰ سال پیش، تنوع پوشش وجود نداشته است. مردم شامل زنان همه یک جور لباس می پوشیده اند. اما امروزه تنوع پوشش ایجاد شده است و زنان غیر پاکدامن خود با استفاده از این تنوع پوششی خود را تفکیک و انگشت نما می نمایند. لذا آنچه ملائکه می خواستند بواقع امروزه خود محقق شده است و دیگر نیازی به حجاب نمی باشد.

لازم به ذکر است که کماکان پوشیدن لباسی که باعث انگشت نما شدن انسان شود توسط زنان مسلمان حرام می باشد. فقها در اصطلاح به چنین لباسی لباس شهرت می گویند و پوشیدن آن را حرام می دانند[۳].

 استدلال سوم

 فقها عدم رعایت حجاب شرعی را گناه می دانند و دلیل ممنوعیت آن توسط اسلام را مفسده آمیز بودن آن می دانند. مفسده چیست و تعریف آن چیست؟

 در مقاله تاملی درباره گناهان و قاعده زرین [۴] گفته شد که یکی از گناهان اعمال سبیل الشیطان می باشد. یعنی مرتکب عملی شود که سبب بروز شر و گناه می شود. گناه شامل ظلم به خود و ظلم به دیگران می باشد. پروردگار و ملائکه اعمال زشت و قبیحی که ناشی از تعلقات مادی انسان باشد همچون زنا و … را هم گناه محسوب می نمایند. بنابراین مفسده عملی است که می تواند سبب بروز ظلم به خود یا ظلم به دیگران، یا صدور اعمال زشت و قبیح شود. احتمال وقوع شر و گناه به سبب آن عمل بالا باشد. این احتمال وقوع بالا مسئله بسیار مهمی می باشد. یعنی جزء باورهای عمومی یک جامعه این باشد که آن عمل احتمال وقوع بالایی برای مسبب یک شر شدن دارد.

 امروزه فقها چونان از بیرون نبودن یک تار موی زنان، تاکید بر حجاب برتر و چادر سخن می گویند گویا تار موی زنان یکی از مهمترین عوامل مفسده ساز در جامعه می باشد. در حالیکه آشنایی با فرهنگ غربی، تماشای مداوم و روزمره فیلم های غربی، زنان بی حجاب و …. باعث عادی شدن زنان بی حجاب در نگاه عمومی مردان جامعه شده است. البته همواره آدم های مریض دل وجود دارد ولی در اینحالت دیگر زنان مسبب مفسده محسوب نمی شوند.

 امروزه به دلیل وجود نیروهای انتظامی، رسانه ها و مطبوعات و … ضریب امنیت جامعه نسبت به عصر رسول رشد بسزایی کرده است. امروزی سطحی از امنیت نسبت به زنان وجود دارد که زنان و دختران تنها یا با هم می توانند از شهری به شهر دیگر یا از کشوری به کشور دیگر مسافرت نمایند. در حالیکه این مسئله در عصر رسول ناممکن و باعث تعجب بوده است. مردان برای خود اجازه هر رفتار دلخواهی را با زنان قائل نیستند و قوانین و فرهنگ جامعه حقوقی برای زنان قائل شده است. در حالیکه در عصر رسول حقوقی برای زنان قائل نبودند. در طول تاریخ حتی در کشورهای اروپایی و آمریکا، زنان مبارزه کرده اند تا به حقوق یکسانی نسبت به مردان دست پیدا کنند و به این حقوق رسیده اند.

 همچنین رفتارهای اجتماعی بهبود یافته است. مردان جامعه در کشورهای غربی و در مناطق پیشرفته کشور عموما سعی می کنند حریم خصوصی بانوان را رعایت نمایند. امروزه در جامعه حفظ حریم خصوصی بانوان و عدم مزاحمت برای آنان توسط مردان یک هنجار و ارزش اخلاقی محسوب می شود. پس نمی توان زنان را مسبب مزاحمت های ایجاد شده برای آنها دانست.

 یکی از شان نزول هایی که برای آیات حجاب سوره نور گفته اند ، این می باشد که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد چهره زن نظر جوان را جلب کرد و چشم خود را به او دوخت. و به راه خود ادامه می داد تا این که وارد کوچه تنگی شد و هم چنان به پشت سر خود نگاه می کرد. ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه ای که در دیوار بود صورتش را شکافت. هنگامی که زن گذشت، جوان به خود آمد و سخت ناراحت شد و با خود گفت: به خدا سوگند! به خدمت پیامبر(ص) می روم و این ماجرا را بازگو می کنم. هنگامی که چشم رسول خدا(ص) به صورت و لباس خون آلود او افتاد،‌ فرمود:‌ چه شده است؟ جوان با صداقت ماجرا را نقل کرد. در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه فوق را آورد. گفته می شود این شان نزول در کتاب کافی از امام محمد باقر نقل شده است[۵].

 همانطور که در این شان نزول مشاهده می شود، مفسده ای روی داده است و ظلم به خود اتفاق افتاده است و لذا آیاتی شامل دستورات اخلاقی خطاب به مردان و زنان نازل شده است. البته مسئولیت بیشتری برای زنان قائل شده است. در حالیکه امروزه مردان توانایی خود کنترلی و مسئولیت پذیری بالاتری نسبت به زمان عصر رسول پیدا کرده اند. در گذشته جوامع انسانی به صورت امروزی فشرده و متراکم نبودند. امکان دور نگهداشتن زنان از جامعه وجود داشته است و شیوه و روش کار جامعه برای حفظ زنان هم بدین ترتیب بوده است. در حالیکه امروزه چنین شیوه و روش کارکردی ناممکن و غیر قابل قبول توسط جامعه می باشد.

 متاسفانه تاکید بر ظاهر و سعی در اسلامی کردن ظاهر جامعه بجای باطن آن، نگاه سنتی به زنان، باعث بروز چنین اصرار و ابرام افراط امیز در رعایت حجاب شده است. بهرحال مقصر مشکلات و عامل فساد باید بر دوش عامه مردم بیفتد و برای اینکار چه گروهی بهتر از زنان بعنوان یکی از اقشار ضعیف جامعه و همین اصرار و ابرام افراط آمیز سبب ساز رویگردانی بسیاری از زنان جامعه از دین شده است.

 عفت و متعه النساء

 جواد شریفی در مقاله [۶] به مقایسه متعه النساء و روسپی گری پرداخته است. وی معتقد است که ماهیت ازدواج موقت با ماهیت زنا و روسپی گری تفاوت چندانی ندارد. صرفنظر از نتیجه گیری ایشان، آنچه در جامعه امروز ایران شاهد هستیم، وجود کانال های متعدد تلگرامی و اینستاگرامی صیغه موقت می باشد. این کانال ها، صیغه های یک ساعته را ترویج می نمایند که به شرط عدم دخول برای زنان زیر ۴۰ سال برای عدم قرار گرفتن عده انجام می شود. همچنین امکان برقراری کامل رابطه جنسی با زنان بالای ۴۰ سال بدلیل عدم قرار گرفتن عده برای این افراد وجود دارد. این کانال ها هزینه ای بابت معرفی هر خانم به آقایان دریافت می کنند و اصلا وضعیت مناسبی وجود ندارد. بواقع می توان گفت امروزه در جامعه ایران روسپی گیری تحت لوای متعه النساء صورت می گیرد. هدف از صیغه موقت در اسلام، کمک به افرادی بوده است که در ازدواج کردن ناتوان بوده اند. لذا برای متعه النساء سه شرط جدید بنا به دستور پروردگار و ملائکه گذاشته می شود:

• صیغه موقت کماکان مجاز است اما حداقل مدت صیغه موقت یک ماه قرار داده می شود و کمتر از آن مجاز نیست.
• مردان متاهل مجاز به صیغه موقت نمی باشند.
•  هدف از عده نگهداشتن، فقط فهمیدن بچه دار شدن یا نشدن نبوده است که در عصر ژنتیک با سرعت قابل تشخیص می باشد. هدف های دیگری از جمله انداختن فاصله در ارتباط با افراد مختلف هم داشته است. لذا چه در صیغه موقت با دخول و چه بدون دخول در هر دو نگهداشتن عده برای زنان زیر ۴۰ سال کماکان واجب می باشد. مدت عده می تواند در حالت عدم دخول و اطمینان به عدم بچه دار شدن می تواند لزوما سه ماه نباشد و می تواند مقدار دیگری در نظر گرفته شود. اما حداقل یک ماه عده نگهداشتن لازم و ضروری می باشد.
   

مراجع

 [۱] https://www.neeloofar.org/critic/124-article/1811-230297.html