شرور گزاف؛ از مهمترین قاتلان الله است

|علیرضا موثق| یکی از مخاطبان محترم (آقای محمد میم) طی یادداشتی در قسمتِ نظرات سایت فرهنگی نیلوفر، بازنشر شده در (اینجا) به بخشی از مقاله-ی نسبتاً مفصلِ راقم این سطور تحتِ عنوانِ《خدای نامتشخص و زائد بودنِ مفهوم خدا در این سیاق》(اینجا) پرداخته است که به مسئله-ی《شرور گزاف و معضلِ جمع اش با خدای ادیان》اشاره دارد.

⏰ زمان تقریبی مطالعه: ۶ دقیقه

هیوم گفته است:《هیچ چیز نمی‌تواند استواری این استدلال را متزلزل سازد؛ استدلالی چنین کوتاه، چنین واضح، چنین قاطع》؛ اما گمان می کنم که استدلالِ اینجانب به تقریری که در《کرونا، مسئله-ی شر و اختلال وسواس احتکار》(اینجا) آورده ام؛ حتی از استدلال هایی که تاکنون در این خصوص اقامه شده نیز محکم تر است.

تا جایی که می دانم از استدلال شر و یا شرور گزاف، علیه《وجود خدای ادیان》و از منظرِ ثبوتی استفاده کرده اند؛ اما من از آن، جهتِ اثباتِ《ناموجه بودنِ باور به خدای ادیان》و لذا از منظرِ اثباتی استفاده کرده ام.

آقای محمد میم در یادداشت خود البته به نقضِ استدلال ام از این منظر نپرداخته است و ظاهراً در همان کانتکستی که تاکنون از استدلال شرور گزاف علیه خدای ادیان استفاده شده، سخن گفته است؛ منتها در دفاع از خدای ادیان.

◾️با این مقدمه به ذکر ملاحظاتی انتقادی نسبت به اصل یادداشتِ مشارالیه می پردازم:

۱️⃣ آقای محمد میم مدعی شده است که برای رسیدن به مصداقی از شرور گزاف، ابتدا باید شروری که انسان ها تولید می کنند از میان برود؛ لکن هیچ استدلالی در میان نیاورده اند.

شما چه دلیلی دارید که انسان ها واقعاً مختار هستند؟ برای مثال، دکتر عبدالکریم سروش اخیراً اذعان نمود که هر چه در علوم تجربیِ مربوطه مداقه می کند، می بیند سخنِ این علوم، در توجیه جبر است.

در وهله-ی بعد، فرض کنیم که انسان ها مختار هستند؛ اما حدود اختیارشان چیست؟ آیا تولید شر توسط انسان ها، هیچ علتِ جبری ندارد و تماماً در حدودِ اختیاراتِ انسان است؟

باز فرض کنیم که شروری که از انسان ها سر می زند، تماماً مختارانه است؛ اما به چه دلیل خدای قادر مطلق و عالم مطلق و عادل مطلق، نمی توانست انسان هایی خلق کند که هم مختار باشند و هم در تحلیلِ نهایی، شر تولید نکنند و یا در این دامنه شر تولید نکنند که برای مثال، حدود ۶۰ میلیون نفر از یکدیگر را صرفاً ظرفِ چند سال در جنگ دوم جهانی، سلاخی کنند؟ چرا عقل و اراده و عواطف و وجدان اخلاقیِ انسان ها را در جهتِ خیر، نیرومندتر نساخت؟ چرا انسان ها اینقدر احمق هستند که حتی در قرن ۲۱ به کلاهبرداریِ تئولوژیک توسط آخوندها تن می دهند و سهم امام غایب پرداخت می کنند؟ و یا کثیری خرافاتِ بلادلیل چون بارداریِ بدون اسپرمِ مادر عیسی را به نحو جزمی و یقینی باور می کنند؟ و یا فریبِ دیکتاتورهای خون-ریز و فاسد را می خورند و مقهور آنها می شوند؟ چرا انسان ها، خیرخواه تر و به رنج دیگران، حساس تر نیستند؟ آیا خلق این امور برای الله کاری داشت؟ به چه دلیل باید چنین شود؟ و یا مگر این انسان ها توسطِ الله که علمی پیشینی و ازلی دارد خلق نشده اند؟ اگر الله با علم به صدور فعلِ شر در زمان y انسانی را خلق کرده است؛ چطور آن انسان می تواند بر خلافِ علم الهی و سابق و حاکم بر خلقتِ خود، مرتکبِ فعلِ شر نشود و بر خلافِ علمِ الله اقدام کند؟

اما بیایید فرض کنیم که تمام شروری که از ناحیه-ی انسان ها تولید می شود، اختیاری است؛ اما وقتی یک انسانِ ظالم به یک کودک تجاوز کرده و او را آتش زده و الله به اقتفایِ علم مطلق اش می داند که او ده روز دیگر و به تبع، پس از تحمل ده روز رنج می میرد؛ چرا آن کودک را همان لحظه-ی نخست نمی کُشد که حداقل، بی جهت، ده روز رنج نکشد؟ این ده روز رنجِ اضافی و گزاف برای چیست؟

حال، به نظرم به جای ربط دادن گودرز به شقایق و آسمان-ریسمان بهم بافتن در راستایِ تقریر ذهن خدا و خیر برتر الهی و طرحِ کلی الهی و امثالهم، به لحاظِ منطقی و عقلی، موجه این است که بپذیریم؛ چنین خدایی یا وجود ندارد و یا اگر هم وجود دارد، تصدیق اش به دلایلی که گفته ام موجه نیست.

حتی اگر به لحاظ معرفت-شناختی، می شد برای وجودش دلیلی اقامه کرد، باز به لحاظ اخلاقی، وظیفه-ی ما مبارزه با اوست.

متاسفانه الله محتوای مفهوم عدالت را با تقلب و کاسه-کلک-بازی، استحاله کرده و نامِ شقاوت و ظلم و بلاهت و ضعف را محبت و عدل و حکمت و قدرت گذاشته است.

۲⃣ آقای محمد میم در بخش انتهاییِ یادداشت خود، نکاتی را در موردِ《خدای نامتشخص و نظریه-ی زائد بودن مفهوم خدا در این سیاق》نوشته که به نظرم به مرادِ نگارنده از این ایده و نیز به تفاوتِ خدای نامتشخص با الله عنایت نکرده است:

اولاً) زائد بودن مفهومِ خدا در سیاقِ خدای نامتشخص، در مقامِ《اظهار》است؛ این سخن به معنی عدم وجودِ خارجی مدلولِ مفهوم نیست؛ بلکه بدین معنی است که وقتی مدلول اش شد《جمیع ساحاتِ ممکن و متصورِ تمام n موجود و هستومند》(با پیش فرض غیرماتریالیستیک بودنِ هستیِ احاطه-کننده-ی ما و سریانِ نوعی آگاهی مرموز در آن)؛ خدا، چیزی مستقل و n + 1 نیست و از این حیث، یک مفهومِ اضافه و زائد است و مدلول اش، واقعیتی غیر از واقعیتی که توصیف شد نیست و فی الواقع نامی است که بر هستیِ غیرماتریالیستیک گذاشته ایم و محتوایش با آن مدلولِ مدنظر پُر شده است.

ثانیاً) این خدا (یعنی نامتشخص)، که اساساً خالقِ اراده-ورز نیست تا نوبت به قادر مطلق و عالم مطلق و عادل مطلق اش (یعنی به اوصافی انسانی) برسد.

این خدا که مثل الله، متشخص و انسانوار نیست و《مخلوق و غیر》ندارد؛ او جهتِ تقریب به ذهن، چونان یک رود است که《می رود و می خروشد و می شود》.

در این سیاق، او خیر و شر را خلق نکرده است؛ او《هست؛ آنچنان که هست》؛ او خودِ چیزی است که در چشم-انداز انسانی ما، خیر و شر دیده می شود. او خودِ من و شماست؛ او هم گاندی ست و هم هیتلر و البته به بیان دقیق تر؛ گاندی و هیتلر؛ هر دو حصه ای از خدای نامتشخص هستند؛ نه تمام او؛ ما از تمامیتِ او خبر نداریم؛ چیزکی و سر سوزنی را می بینیم؛ آنهم به نحو فنومنال و نه نفس الامری.

ثالثاً) در همان مقاله-ی مورد نظرِ ناقد محترم استدلال کرده ام (اینجا) که چرا ناماتریالیسم بر ماتریالیسم ارجح است و در وهله-ی بعد، چرا خدای نامتشخص بر خدای ادیان ارجح است؛ لذا در حدِ وسع کوشیده ام یک توجیهِ معرفتی (اما گمانه-زنانه و متواضع و ظنی و بدونِ ادعایِ ارائه-ی برهانِ قاطعِ موجدِ یقین و قطعیت) ارائه دهم و از این رو گفته ام که به نظرم ما نسبت به《خود وجود خدای نامتشخص》و نه《تقریرِ ذهن و افکار و ارزش ها و احکام و اهداف و عواطف اش》؛ چونان که قرآن متوهمانه و متفرعنانه ادعا دارد، دچارِ یک خلاء مطلقِ معرفت-شناختی نیستیم و متعلقِ ایمان مان خرد-ستیز نیست.

رابعاً)《هستی-هستومندها》را در ذیلِ خدای نامتشخص دیدن، نه چون دیدگاهِ قرآن است که سنگ و چوب و سگ و گربه و انسان را مخلوقِ یک سلطانِ مستبد و مذکر و انسانوار در آسمان می بیند و مخلوق را غیر از خالق تلقی می کند و هستی را تحتِ سیطره-ی دوئالیسمِ ارباب/رعیتی و خالق/مخلوقی فهم و تفسیر می نماید و نه چون جهان-بینیِ یک ماتریالیستِ اهلِ یقین است که هر نوع تصور از خدا را بلاوجه می پندارد و برآمدنِ ماده-ی متفکر و خود-آگاه (انسان) را از دلِ ماده-ی بی شعور، موجه تر یا محتمل تر از نقیض اش می بیند.

پایان

۲۷ مرداد ۱۳۹۹