صداوسیما و معنویت اباحه‌گرانه

| مریم هدایت | کارشناسی ارشد معارف قرآن:

برنامه زندگی پس از زندگی، از شبکه ۴ سیما، پیش از افطار در ماه رمضان پخش می‌شد و در آن با دعوت از یکی از کسانی که ادعا می‌شد تجربه نزدیک به مرگ داشته‌اند، خاطرات آنها با پرسش‌هایی هدفمند از سوی مجری برنامه گزارش می‌شد. این برنامه و مواردی شبیه آن که در دیگر شبکه‌ها هم اجرا و پخش می‌شد به نظر می‌رسد کم کم به رویکرد غالبی صدا و سیما در معنویت‌گرایی تبدیل شده‌است.

زندگی پس از زندگی، عنوان کتابی از نویسنده و روانپزشک آمریکایی ریموند مودی است و تجربه نزدیک به مرگ (NDE) هم عنوان پژوهشی است که وی پایه‌گذار آن بود پس “تجربه نزدیک به مرگ” مفهومی برگرفته از ادبیات اسلامی نیست.

طبق آیات قرآن کریم و روایات، پس از مرگ راهی برای بازگشت به این دنیا وجود ندارد و پس نمی‌توان این تجربیات را مرگ دانست. از دید آن متون، نمی‌شود کسی از دالان مرگ بگذرد و دوباره به این جهان برگردد. در آیات قرآن کریم، درخواست بازگشت به دنیا بدون پاسخ یا با رد شدید مواجه شده‌است. (سوره اعراف، آیه۵۳؛ سوره مؤمنون آیات۱۰۶تا۱۰۸؛ سوره فاطر، آیه۳۷) همین عدم بازگشت در روایات هم تصریح شده‌است از جمله روایتی از امام صادق علیه‌السلام که فرمود: هنگامى که جان مؤمن، در حال احتضار به حلقوم رسد، مقام و منزل خود را در بهشت مى‏‌بیند و مى‏‌گوید: مرا به دنیا باز گردانید تا آنچه را دیدم براى اهل دنیا خبر دهم. به او گفته مى‏‌شود: راهى براى آن نیست. (الکافی، ج۳، ص ۱۳۵)

بنابراین آن تجربیات، مرگ نیست و وقتی آن تجربیات را نتوان مرگ دانست، تسری دادن آن برای مرگ و شرایط پس از آن نادرست است.

در علم پزشکی نیز، چنان که مجری برنامه بارها می‌گوید از نگاه غالب متخصصان اعصاب و روان، جراحان مغز، روانپزشکان و روانشناسان، این تجربیات ناشی از ضربه مغزی، عمل جراحی، شوک حاصل از کما، عوارض جانبی داروها، بیهوشی و … دانسته می‌شود.

⬅️پس نه پزشکان و نه نصوص دینی، این پدیده را مرگ نمی‌دانند و اگر چنین است، نمی‌توان مرگ و قضایای پس از آن را به این پدیده شبیه دانست.

🔹 آنچه در این برنامه و توسط این برنامه ترویج می‌شود در تقابل با آیات و روایات بسیاری است که در وصف مرگ و سکرات موت است.
آیاتی که رسیدن جان به حلقوم را توصیف می‌کند، حال محتضر را دگرگون و سکرات موت را گوشزد می کند و از به هم پیچیدن پاها که کنایه از شدت و سختی آن حالت است سخن می گوید. (سوره واقعه، آیه۸۳؛ سوره ق، آیه۱۹؛ سوره قیامت، آیات۲۶تا٢٩). از امام علی ع در حدیثی نقل است که: لحظه فرا رسیدن مرگ سختی‌هایی دارد دشوارتر از آن که توصیف شود یا در عقل مردم بگنجد.(عیون الحکم، ص۱۵۸)

🔹متون روایی همچنین از شدت و دشواری سکرات موت حکایت دارند، هرچند سکرات مرگ را برای مؤمنان آسان‌تر از کافران دانسته اند. طبق نقل منابع روایی، پیامبر ص در لحظه‌های آخر عمر، دست خود را در آبی فرو می‌برد و بر صورتش می‌کشید و «لااله الا الله» می‌گفت و می‌فرمود: «اِنَّ لِلْمَوْتِ سَکَراتٌ» همانا مرگ را سکرات و شدایدی است. بر اساس روایات، نیکی به پدر و مادر، صله رحم، روزه ماه رمضان، وابسته نبودن به دنیا و شهوات، انفاق، خواندن سوره یاسین و صافات از دشواری آن سکرات کم می‌کند.

نیز روایاتی هست که نشان می‌دهد هیچ یک از مؤمن و کافر نمی‌توانند مطمئن باشند که چگونه مرگی خواهند داشت. (نک: عیون اخبار الرضا ع، ج۱، ص۲۷۴) درحالیکه به وضوح، راحت‌اندیشی و سهل‌انگاری و عدم ترس از مرگ در این برنامه القا می‌شد.

عجیب است که مجری برنامه نسبت به این خلاف مسلمات هیچ موضعی نمی‌گیرد. اگر حتی مجری از آن متون بی خبر است، آیا کارشناسی دیگر نظارت بر این محتوا ندارد؟

🔹آنچه بیان شد به معنای انکار آن تجربیات نیست اما این امور، هم شخصی و غیرقابل ترویج برای دیگران است و هم بنا نیست که فرد مؤمن از مسیر زندگی جدی و عقلانی خارج شده، خود را به دامن خواب و خیال و تجربیاتی از این دست بیندازد.

🔹مرگ و حیات پس از آن همواره از رازآمیزترین مسائل بشر بوده‌است. گویی بنا بر آن بوده که این ابهام و رازآلودگی، همواره انسان را بین دوگانه خوف و رجا نگهدارد و گویی همین تحیر، کلید سعادت اوست. در روایتی از امام صادق علیه‌السلام چنین آمده‌است: هیچ بنده مؤمنى نیست، جز آنکه در دلش دو نور است: نور ترس و نور امید، اگر این وزن شود از آن افزون نباشد و اگر آن وزن شود از این افزون نباشد (الکافی، ج۲، ص۷۱)

⬅️بنابر آنچه گذشت:

• این تجربیات – که عموماً منشأ فیزیولوژیک دارند – مرگ نیست تا زندگی پس از مرگ با آن مقایسه شود و تصویری از آن جهان ارائه شود.
• ترویج این تصویرها و تخییل‌ها و دامن زدن به آن منجر به رویکرد غیرعقلانی، اباحی‌گری و ساده‌انگاری است درحالیکه شخص با عمل به توصیه‌های شرع می‌تواند خود را برای مرگ و ورطه‌های پس از آن آماده سازد.

مطالب دیگر از این نویسنده:

تقدیس «عنکبوت مقدس»