دوازده راهبرد قوی برای تدریس مهارتهای تفکر نقادانه
لی واتانب کراکت: تفکر نقادانه چیزی بیش از واضح اندیشی و عقلانی فکر کردن است و در واقع مستقلاندیشی را به ما میآموزد. تفکر نقادانه دربارهی یک موضوع بدین معنا است که شما عقاید و باورهای خودتان را با نظمی خاص در کنار هم گذاشته و نتایج خودتان را از آنها میگیرید. این فرآیند بدون در نظر گرفتن عوامل تاثیرگذار بیرونی روی میدهد. موضوع تفکر نقادانه قواعد تحلیل، و دیدن ارتباط میان نظرات، باورها و عقاید است.
دوازده راهبرد قوی برای تدریس مهارتهای تفکر نقادانه
نویسنده: لی واتانب کراکت (Lee Watanabe Crockett)
مترجم: خدیجه حسینی
تفکر نقادانه مهارتی بسیار مهم و حیاتی برای گذران زندگی است. به همین دلیل تدریس آن برای دانشآموزان یک ضرورت است. هر معلمی به دنبال روشهایی است تا آن را در برنامههای درسی خود بگنجاند. اما مهارتهای تفکر نقادانه دقیقاً کدامند؟ باید اعتراف کنم که از این عبارت میتوان برداشتهای مختلفی داشت. من در این نوشتار یک دیدگاه ساده را بیان میکنم.
تفکر نقادانه چیزی بیش از واضح اندیشی و عقلانی فکر کردن است و در واقع مستقلاندیشی را به ما میآموزد. تفکر نقادانه دربارهی یک موضوع بدین معنا است که شما عقاید و باورهای خودتان را با نظمی خاص در کنار هم گذاشته و نتایج خودتان را از آنها میگیرید. این فرآیند بدون در نظر گرفتن عوامل تاثیرگذار بیرونی روی میدهد. موضوع تفکر نقادانه قواعد تحلیل، و دیدن ارتباط میان نظرات، باورها و عقاید است.
تدریس مهارتهای تفکر نقادانه نیازی به ساعتها طراحی برنامهی درسی ندارد. شما نیازی به تجهیزات خاص یا سخنران میهمان ندارید. همهی آنچه نیاز دارید عبارت است از ذهنهای باز، و علاوه بر آن چند روش ساده؛ و مقالهی حاضر به همین موضوع میپردازد. شما میتوانید برای تدریس مهارتهای تفکر نقادانه در هر درس و هر رشتهی تحصیلی از این روشها استفاده کنید. پس آستینها را بالا بزنید و نقاد شوید!
۱. با طرح یک پرسش آغاز کنید.
این سادهترین راه ورود به تفکر نقادانه است. چه چیزی را میخواهید بررسی و دربارهی آن بحث کنید؟ هرچه هست، نباید پرسشی باشد که بتوان با آری یا نه به آن پاسخ گفت. شما میخواهید پرسشهایی اساسی و مهم را در اینجا مطرح کنید؛ پرسشهایی که الهامبخش جستجوی معرفت و یافتن راه حل مسائل باشند. چنین پرسشهایی به خوبی میتوانند پای مهارتهای تفکر نقادانه را به میان بکشند.
وقتی پرسش خود را با دانش آموزان در میان میگذارید، آنها را تشویق کنید تا نظرات خود را مطرح کنند تا فضای تضارب آراء پیش بیاید. پاسخهای احتمالی را بر روی وایت بورد یا دفترچه یادداشت کنید. این، بخشی مهم از تعریف مسئله در مهارتِ یافتن پاسخ و راه حل است. هرجا که دانشآموزان میتوانند پرسشها را با دقت تحقیق کنند و مورد بحث قرار دهند، بحثهای باز و مبسوطی را به میان بکشید.
۲. پایهای را بنا نهید
دانش آموزان چنانچه اطلاعات لازم را نداشته باشند، نمیتوانند نقادانه بیندیشند. هر تمرین تفکر نقادانه را با مروری بر اطلاعات مربوطه آغاز کنید. این باعث میشود تا آنها بتوانند مطالب مرتبط با موضوع را به یاد بیاورند. این مطالب برای مثال میتوانند از طرق زیر بدست آیند:
الف) تکالیف خواندنی و دیگر فعالیتهای درسی در خانه
ب) مرور درسها یا تمرینات قبلی تفکر نقادانه
ج) استفاده از فیلم یا متن
در طرح پرسش و بحث، روش فوق را بکار برید تا زمانی که از سرعت عمل ذهن دانش آموزان اطمینان پیدا کنید.
۳. از کتابهای معتبر استفاده کنید
آثار ادبی برجسته (برای مثال، آثار شکسپیر) دربردارندهی داستانهای پرچالش و شخصیتپردازیهای عمیق هستند. آنها سرآغازی خوب برای حرکت به سوی تفکر نقادانهاند. از آنها برای درسهای مهم استفاده کنید.
۴. ایجاد یک کشور
چگونه میتوان کشوری را از ابتدا ایجاد کرد؟ این میتواند سناریوی آموزشی طرح محور بزرگی باشد. این برنامه مستلزم پژوهشی کافی است تا معلوم شود که آنچه واقعاً یک کشور را «میسازد» چیست. دانش آموزان در این فرآیند تاریخ، جغرافیا، سیاست و چیزهای دیگری را میآموزند. این برنامهی درسی را به مدت چند روز یا چند هفته باز بگذارید تا دانشآموزان بتوانند به درک عمیقی از آن برسند.
۵. از اطلاعات مرتبط استفاده کنید
بخشی از تفکر نقادانه این است که بدانیم اطلاعات مرتبط با موضوع را چه زمانی باید دنبال کرد و چه زمانی کنار گذاشت. دانشآموزان برای موفقیت بیشتر در تفکر نقادانه باید جمعآوری اطلاعات مفید و مربوط را بیاموزند.
تدریس مهارتهای تفکر نقادانه را میتوان با پشتوانهای از درک درستی از اطلاعات مرتبط تقویت نمود. مهارت یافتن در استفادهی درست از اطلاعات برای موفقیت دانشآموزان در مدرسه و زندگی بسیار مهم و ضروری است. این مهارت به آنها میآموزد که چگونه برای یافتن مفیدترین و مناسبترین اطلاعات به سمت حل یک مسئله به اعماق شناختها و دانستنیهای خود نقب بزنند. تفکر نقادانه در فرآیند جستجوی اطلاعات مرتبط نقشی عمیق دارد.
۶. گروههای همتراز و هم سن و سال تشکیل دهید
مطابق یک ضربالمثل، کار جمعی آسانتر است. کودکان در حالت گروهی از محیطهایی که در آنها مهارتهای تفکر نقادانه از طریق کار گروهی و مشارکت جمعی آموزش داده میشوند، لذت میبرند. به کودکان بیاموزید که هم سن و سالانِ آنها منابعی عالی از اطلاعات، پرسشها، و روشهای حل مسئله هستند.
۷. روش جمله به جمله را امتحان کنید
گروههایی ۸ تا ۱۰ نفره از دانشآموزان را تشکیل دهید. به هر دانشآموز بگویید تا یک جمله در توصیف موضوعی خاص را روی یک کاغذ بنویسد. دانشآموز سپس باید آن کاغذ را به نفر بعدی بدهد. دانشآموز بعدی درکِ خود از گامِ بعدی را در یک جمله به آن اضافه میکند. این بار، هرچند، آن دانشآموز کاغذ را به درون تا میکند تا جملهی دانشآموز قبلی معلوم نشود. اکنون فقط جملهی خودش قابل رویت است، نه دیگری. هربار که کاغذ دست به دست میشود، دانشآموزان فقط یک جمله را میتوانند ببینند. به همین ترتیب آنها باید مرحلهی بعدی از درک خود را بر روی آن کاغذ اضافه کنند (و آن را به نفر بعدی بدهند). این به آنها یاد میدهد که واقعاً بر روی یک لحظه از زمان تمرکز کنند. آنها میآموزند که دانش و منطق خود را به نحوی نقادانه برای بیان صریح نظرات خود بکار برند.
۸. حل مسئله
طرح یک مسئلهی خاص یکی از بهترین روشها برای تدریس مهارتهای تفکر نقادانه است.
هدف یا «پاسخ» را گشوده نگهدارید تا به بازترین رویکرد ممکن برای حل مسئله دست یابید. این خصوصیت پرسشهای بنیادین است که پاسخی آسان ندارند. یافتن پاسخ اینگونه پرسشها مستلزم کشف و ترکیب اطلاعات از طریق تفکر نقادانه است.
۹. به نقشگذاری بازگردید
نقشگذاری همواره روشی عالی برای تمرین تفکر نقادانه بوده است. در این روش دانشآموز، خود را در نقش یک شخصیت دیگر با ویژگیهای خاصِ او قرار میدهد. همین دلیل عمدهی آن است که هنرپیشهها برای نقشهایی که بازی میکنند تحقیقات خستگیناپذیری انجام میدهند. تبدیل شدن به یک شخصیت دیگر نیازمند کار کشیدن از ذهن تحلیلی و خلاق است. دانشآموزان را به گروههای دو نفره تقسیم کنید و به آنها بگویید دربارهی یک نزاع تاریخی تحقیق کنند.
بهترین حالت برای این تحقیق آن است که شامل روابط متقابل میان دو چهری مشهور تاریخی باشد. سپس از دانشآموزان بخواهید تا تصمیم بگیرند که به جای کدام شخصیت میخواهند نقش بازی کنند.در این نزاع هر دانش آموز دیدگاههایی مخالفِ طرفِ مقابل خود دارد. آنها را وادار کنید تا با هم بحث کنند تا آنجا که بتوانند دیدگاه طرفِ مقابل خود را به خوبی توضیح دهند، چالش نهایی آنها این خواهد بود که هرکدام یک راه حل حد وسط (برای سازش) پیشنهاد کنند.
۱۰. صحبت کردن با ارائهی تصاویر و خطوط کلی
ما بهطور طبیعی از طریق دیدن میآموزیم. هرچند انتقال یک نظر بدون بهکارگیری زبان، خود چالشی دشوار است. ترجمهی افکار و اندیشهها به قالب تصویری تفکر نقادانه را به خوبی تقویت میکند. این کار دانشآموزان را راهنمایی میکند تا با استفاده از مجموعهای از مهارتهای ذهنیِ مختلف فکر کنند. این برای آنها روشی عالی برای تحقیق و تفکر عمیق بر روی یک نظریه است.
۱۱. به تفکر نقادانه اولویت دهید
تدریس مهارتهای تفکر نقادانه را در رأس برنامههای درسی خود قراردهید. هر موضوعی فرصتهایی را برای تفکر نقادانه فراهم میکند. همیشه جایی را برای بحث نقادانه باز بگذارید. این فرصتها هرچند کوتاه و مختصر، اما مفیدند. با این روش به تدریج خواهید دید که تفکر نقادانه نهتنها یک فعالیت مقطعی و موردی، بلکه تبدیل به یک فرهنگ شده است.
۱۲. تصورات نادرست دانشآموزان را تغییر دهید.
تفکر نقادانه مستلزم کار و تمرکز زیاد است. در بسیاری از مراحلِ این فرایند دانشآموزان را باید آزاد گذاشت تا راه خود را طی کنند. این کار میتواند برای ورود آنها به دنیای تفکر نقادانه و دخیل شدنشان در مباحث سودمند باشد. میتوانید این کار را برای تصحیح سوء فهمها و تصورات و مفروضاتِ نادرست آنها انجام دهید.
دانشآموزان از تمرین تفکر نقادانه سود خواهند برد. اولویت اول را به این کار بدهید. با این کار درسهای غنیتر و پژوهشهای عمیقتری ارائه خواهید داد و یادگیری مادام العمر بهتری برایشان به ارمغان خواهید گذاشت.
منبع: متن انگلیسی این مقاله در پایگاه اینترنتی زیر قابل دسترس است:
https://globaldigitalcitizen.org/12-strategies-teaching-critical-thinking-skills