چرا باید همچنان امیدوار بود؟

سید هادی طباطبایی:  همه اش برای یک هدف است. وقتی که مجادلات سیاسی در می گیرد، هنگامی که پای معیشت و اقتصاد به میان می آید، حتی وقتی که هنری عرضه می شود تا دلی به لرزه افتد، همه و همه برای یک هدف است. اینکه امید به زیستن را در آدمی افزون کند. اینکه رنجِ هستی را کاهش دهد و جرقه های امید را شعله ور گرداند. پُر بی راه نیست اگر متر و معیارِ زندگانی را در همین امر فربهِ “امید” جستجو کنیم. وقتی که گِرهی در کار می-افتد، وقتی مصائب و مشکلات سر بر می آورد و یا حتی هنگامی که شادکامی و فرحبخشی به آدمی روی می-آورد، همگی مقدمه ای است تا میزانِ امید را در آدمی متغیّر کند.

چندی پیشتر کتاب “سیاستِ شادکامی”[۱] از انتشارات نگاه معاصر منتشر شد که در آن سیاستهایی به تصویر کشیده بود که شادکامی را به ارمغان می آورد. در آن کتاب نشان داده شد که هر سیاستی که شادکامی را در انسان افزون کند، متر و معیار زندگی را نیز افزایش می دهد. گویی شادکامی غایت و نهایت هر سیاستی می-باید لقب گیرد.

انتشارات نگاه معاصر اما اینک کتاب دیگری را به بازار نشر فرستاده و از “امید” سخن به میان آورده است. امیدی که می تواند ملاک دیگری برای توزینِ بهره مندیِ زندگی لقب گیرد. به هر میزان که این معیار بالاتر رود، بهره ی زندگی نیز تعالی یافته است. مهدی کمپانی زارع کتاب “در ستایش امید” را نوشته و در آن کوشیده است تا مبانی نظری ماجرای امید را مورد واکاوی قرار دهد. کمپانی زارع در آثار خود همواره به مقولات مهم و وجودی انسان توجه داشته است. وی پیش از این علاوه بر آثار متعدد دیگر، کتابهای “مرگ اندیشی؛ از گیل گمش تا کامو” [۲]و “مولانا و مسائل وجودی انسان” [۳]را نوشته و از دغدغه های مهم زندگانی انسان نیز سخن به میان آورده بود. کتاب “در ستایش امید” نیز در بیان همین سنخ از دغدغه ها جای می گیرد.

این کتاب در هفت فصل تدوین شده است. در فصل نخست، چیستیِ امید مورد بحث قرار می گیرد و تمایز این مفهوم با سایر موارد مشابه آن نشان داده می شود. نویسنده در این فصل بیان می کند که امید را نمی باید به آرزو اندیشی و خوش بینی فروکاست و آنرا به صِرف یک احساس منفعل و کور تقلیل داد. به باور وی امید با عمل و کوششِ راستین همعنان است، گشودگی و تعهد نسبت به زندگی ایجاد می کند و پیشرفت را به ارمغان می آورد.

فصل دوم کتاب به کارکردهای امید اختصاص یافته است. نویسنده می کوشد در حین کتاب، دیدگاههای برخی از متفکران را پیش کشد و رأی آنها را مورد داوری قرار دهد. در این فصل هم آرائی را به چالش می-کشد که برآنند تا آدمی را در موقعیت نا امیدی قرار دهند. اما می باید جهد کرد و از این موقعیت رهایی یافت؛ اگر سیره ی نا امیدی بر آدمی غلبه یابد، شورِ زندگانی را می ستاید. نویسنده مواردی را پیش چشم قرار می دهد که در آن، امید می تواند برگ برنده ی آدمی در زندگی لقب گیرد. امید در هنگامه ی بیماریهای سخت، اسارت و زندان، ناکامی و حرمان، قدرت خود را به رخ می کشد و می تواند عامل نجات معرفی شود.

یکی از فصلهای خواندنی کتاب قسمتی است که بحث از مخالفان امید به میان می آید. در این فصل از متفکرانی سخن گفته می شود که آرزو می بردیم زندگی مطلوبتری را برایمان ترسیم کنند. متفکرانی که اینک نشان داده می شود که سخنانشان هیچ بذر امیدی در دل نمی کاشته است. نویسنده در این فصل نیز کوشیده است تا پاسخی در مقابل فیلسوفانِ نا امید قرار دهد. عمده اعتراض آنها این است که امید در مقابل واقع گرایی قرار دارد. نویسنده می کوشد تا ضعف استدلال رقیب را نشان دهد.

فصل چهارم کتاب در خصوص استعاره های امید است. “ما انسانها در مواجهه با حقایقِ غیر جسمانی همواره به شناختی جسمانی روی می آوریم و می کوشیم بر قامتِ عروسان معانی، جامه ای از صورت جسمانی بپوشانیم”. این سخنِ نویسنده در شروع این فصل است تا وارد بحثی شود که سویه ی هنری بیشتری دارد. زندگانی آدمیان همراه است با استعاره هایی که فهم زندگی را برای انسان دلنشین تر می کند. استعاره های امید نیز رغبت به این مفهوم را مضاعف می کند. وقتی که امید به مثابه “روشنیِ صبح” ترسیم می شود، وقتی که به مثابه “بهار” در تصویرسازیهای هنری به کار می رود، وقتی “گشوده شدن گِره”، “باز شدن درِ بسته”، “کلید”، “سلامت و راحت”، “آمدنِ منجی” به کار می رود همگی استعار ه هایی از امید را به تصویر می کشد و قدم نهادن در این میدان را دل انگیزتر می کند.

در فصل پنجم این کتاب که در اوایلِ سال ۹۸ منتشر شده، به بسترهای امید پرداخته و نشان داده می شود که سبک و شیوه ی زیستنِ انسان در برآورده شدن امید مدخلیت تام دارد. بذر امید در هر زمینی نمی روید و این درخت در هر میدانی به بار نمی نشیند. در فصل ششم نیز نویسنده به این مهم می پردازد که به چه چیزها و چه کسانی امید تعلق می گیرد؟ در این فصل به سه سبک زندگی دیندارانه، فیلسوفانه و عارفانه اشاره می شود و امید را مطابق با این سلوک رفتاری مورد بحث قرار می دهد.

در فصل نهایی از این کتاب ۱۵۹ صفحه ای به بحث از امید و اخلاق پرداخته شده است. نویسنده نشان می-دهد که امید داشتن تا چه میزان می تواند با اخلاق مرتبط باشد و چه ربط و نسبتی میان این دو برقرار است. در این فصل همچنین گفته می شود که امید داشتن در چه صورتی امری اخلاقی خواهد بود. نویسنده در این کتاب، از برخی تصویر سازیها در شعر شاعران و حتی سکانسهای سینمایی نیز بهره می گیرد تا سخن را برای مخاطب مفهوم پذیر گرداند.

خواندن چنین کتابهایی در زندگانی امروز که جدال میان امید و نا امیدی، دغدغه ی هر لحظه ی آدمیان است، امری ضروری به نظر می رسد. شاید فهم بهترِ این دغدغه ی انسانی قدری میسّر گردد، شاید بذر امیدی در دل کاشته شود و شاید هم به تعبیر نویسنده ی این کتاب، گشودگی و تعهد به زندگی و پیشرفت را به ارمغان آورد.

————————————-

۱- سیاست شادکامی، درک باک، ترجمه نرگس سلحشور، نگاه معاصر، ۱۳۹۶
۲- مرگ اندیشی، از گیل گمش تا کامو، مهدی کمپانی زارع، نگاه معاصر، ۱۳۹۰
۳- مولانا و مسائل وجودی انسان، مهدی کمپانی زارع، نگاه معاصر، ۱۳۹۰