دین و آزادی (۳۷): روزه‌دار باید معتکف باشد
ابوالفضل ارجمند: آیات ۱۸۳ تا ۱۸۷ سوره‌ی بقره، احکام روزه در ماه رمضان را بیان میکند. در آخرین آیه، یعنی آیه‌ی ۱۸۷، پس از بیان این حکم که آمیزش با زنان در شبهای ایام روزه حلال است، گفته شده است که در حال اعتکاف در مسجد با زنان مباشرت نکنید. بر اساس سنت رایج، اعتکاف عملی مستحب است و جزو واجبات روزه‌ی ماه رمضان نیست، اما در این گفتار نشان می‌دهیم که اعتکاف بخشی مهم و ضروری از روزه است. الزام روزه‌داران به اعتکاف، روزه‌داری را بسیار معقولتر از شکل فعلی میکند.
اگر اعتکاف را از روزه‌ی ماه رمضان جدا کنیم، هم اعتکاف نامعقول می‌شود هم روزه. در شیوه‌ی سنتی اعتکاف، معتکفان چند شبانه‌روز در مسجد می‌مانند و ناگزیر شبها در مسجد می‌خوابند. اما مسجد جای خواب نیست. کلمه‌ی «مسجد» در زبان عربی اسم مکان است. مسجد یعنی مکان سجده. جالب است که فقیهان خود میگویند خوابیدن در مسجد مکروه است و مغایر با شأن مسجد است. وقتی عبارات آیه‌ی ۱۸۷ سوره‌ی بقره را به هم مرتبط بدانیم و اعتکاف را از سایر احکام روزه جدا نکنیم، خواب در مسجد منتفی می‌شود. روزه‌داران طبق حکم این آیه شبها با همسرانشان هستند و تنها در طول روز در مسجد اعتکاف می‌کنند، یعنی در طول همان مدتی که از آب و غذا هم پرهیز می‌کنند. حضور در مسجد برای توجه به خداست. کسی که از خانه رختخواب می‌آورد و شب در مسجد میخوابد، در طول ساعاتی که خوابیده است چه بهره‌ای از مسجد می‌برد و چه دلیلی برای حضور در مسجد دارد؟
در اعتکاف سنتی، مسجد خوابگاه می‌شود
سنتگرایان خود معتقدند که بهترین ایام اعتکاف، در ماه رمضان و به خصوص در ده روز آخر این ماه است. اما اگر شما در ماه رمضان به روش سنتی در مسجد اعتکاف کنید، دیگر نمی‌توانید شبها به خانه بروید و در کنار همسرتان باشید. این در حالی است که طبق حکم قرآن، آمیزش با همسران در شبهای ماه رمضان حلال است. در اعتکاف به شیوه‌ی سنتی، حلالِ قرآن حرام می‌شود. معلوم نیست چرا وقتی سنتگرایان خود میگویند بهترین ایام اعتکاف ماه رمضان است، امروزه آن را در رجب برگزار می‌کنند! شاید علتش همین تناقض است.
جداسازی اعتکاف از احکام ماه رمضان باعث می‌شود که روزه هم نامعقول شود. در شیوه‌ی فعلی روزه‌داری، روزه‌داران در شرایط یکسانی روزه نمی‌گیرند. یکی در طول روز زیر آفتاب کار میکند و دیگری در خانه استراحت میکند. وقتی اعتکاف شرط روزه‌داری باشد، همه‌ی روزه‌داران در مسجد در موقعیت یکسانی قرار دارند.
طبق حکم قرآن، روزه‌ی مریض و مسافر به روزهای دیگری موکول شده است: ومن کان مریضا أو علی سفر فعده من أیام أخر. پس از بیان این حکم، قرآن گفته است که خدا راحتی شما را می‌خواهد، نه سختی شما را: یرید الله بکم الیسر، ولا یرید بکم العسر. واضح است که روزه برای مریض سخت است، اما چرا مسافر از روزه معاف شده است؟ آیا کاری سختتر از سفر نیست؟ آیا کشاورزی که در مزرعه کار میکند یا آهنگری که در کنار آتش پتک می‌کوبد یا باربری که بارهای سنگین را جابجا میکند، نسبت به مسافر در وضعیت راحتتری است؟ چرا قرآن به آسایش مسافران توجه کرده است، اما به آسایش کارگران توجه نکرده است؟ چون روزه‌دار در مسجد معتکف است: نه کشاورزی میکند، نه آهنگری، نه باربری، نه هیچ فعالیتِ کارگری و غیرکارگری دیگری.
روزه را با نماز مقایسه کنید. وقتی کسی به نماز می‌ایستد جز نماز کار دیگری نمی‌کند و سخن دیگری به زبان نمی‌آورد و به چیزی غیر از نماز فکر نمی‌کند. روزه‌دار هم وقتی ملزم به اعتکاف باشد، در طول روز غیر از روزه‌داری هیچ کار دیگری نمی‌کند و با پرهیز موقت از تمام تعلقات مادی و دنیوی، به نیایش و معنویت توجه میکند. در شیوه‌ی سنتی روزه‌داری، مردم در طول روز در کوچه و بازار و مزرعه و کارگاه به کارهای روزمره‌ی دنیوی و کسب معاش مشغولند و در عین حال گرسنگی و تشنگی را هم به نام روزه تحمل می‌کنند. در شیوه‌ی قرآنی روزه‌داری، پرهیز از خوردن و آشامیدن و روابط جنسی در طول روز به معنی اعراض موقت از امور دنیوی است که با اعتکاف در مسجد کامل می‌شود. از آن طرف هم آرامش و سکون روزه‌دار در مسجد، نیاز او به آب و غذا را کمتر از کسانی میکند که در خارج از مسجد به فعالیتهای روزانه مشغولند. در این شرایط خاص می‌توان شیوه‌ی متفاوتی از روزه‌داری یعنی پرهیز از گفتگو با مردم را هم تجربه کرد: إنی نذرت للرحمن صوما فلن أکلم الیوم إنسیا.
بدیهی است که بسیاری از مردم نمی‌توانند در ایام روزه کارهای خود را تعطیل کنند و در مسجد اعتکاف کنند. این وضعیت را می‌توان با ایام حج مقایسه کرد. در ایام حج هم بسیاری از مردم نمی‌توانند به حج بروند، چون شرایطش را ندارند و به اصطلاح «مستطیع» نیستند. احکام حج در قرآن مفصلتر از احکام روزه است و سوره‌ای به نام حج داریم، با این حال همه‌ی مردم قادر نیستند این تکلیف را به جا آورند و گناهی هم ندارند. روزه شرایطی دارد که برای همه‌ی مردم به شکل یکسان میسر نیست. کسی که بتواند، روزه میگیرد و از نتایج معنوی آن بهره‌مند می‌شود و کسی هم که نتواند، طبق حکم قرآن می‌تواند عمل خداپسندانه‌ی معادلی را انجام دهد و گرسنه‌ای را سیر کند: وعلی الذین یطیقونه فدیه طعام مسکین.
لزوم اعتکاف در روزه‌داری به آزادی دینی هم کمک میکند. در بعضی از کشورهای به اصطلاح اسلامی، کسانی که شرعا نمی‌توانند روزه بگیرند و همچنین شهروندانی که با روزه‌داران هم‌مسلک نیستند، از دست روزه‌داران در عذابند و آزادی آنان سلب می‌شود، چون «روزه‌خواری» در معابر جرم است. اما وقتی روزه‌داری مشروط به اعتکاف باشد، هیچیک از کسانی که در کوچه و خیابان می‌بینیم شرعا روزه ندارند.
(ادامه دارد)
abarjm@yahoo.com
میگویند ماه برکت ! ماه خدا ، ماه …مرد حسابی کدام برکت ( مخاطب جناب مجید میباشند ) ما که نه تنها هیچ برکتی نمیبینیم بلکه هر چه به این ماه نزدیک تر میشویم دچار تنش میشویم شما هم همینطورید ولی گویا سنت پیشینیان شما و امثال شما را مسخر نموده است در یک ماه تولید کشور میخوابد کارگزاران کل کشور دچار سستی در عملکرد میشوداعصاب همه در ضعیفترین حد خود در طول سال قرار میگیرد و … اقای عزیز فرض کنید بر اساس تحقیقات اساتید معظم در این باب (استاد ارجمند و استاد ترکاشوند) بجای روزه رمضان و ماههای… مطالعه بیشتر»
به این ترتیب: کارمندان ادارات دولتی و شرکتهای خصوصی و نیز کلیه کارگران و همه معلمان و استادان به انضمام شاگردان و دانشجویانشان، ایضا پزشکان و پرستاران، فروشندگان و فعالان شبکه حمل و نقل شهری همراه با تمامی مدیران و نمایندگان و کارگزاران سه قوه و هم نظامیان و غیر ایشان….. جمیعا از این حکم معافند، البته منهای بیکاران!مرد حسابی خودت چی فکر می کنی؟اینهم از جنس همان راه حلیست که یک نفر گفته بود ماه رمضان را به تاریخ شمسی و در موقع ثابتی از سال بگیریم تا مشکل درازی روزهای آن در بعضی سالها برطرف گردد! غافل از… مطالعه بیشتر»
[quote]آیا در زمان پیامبر هم مسلمانان در ماه رمضان در حال اعتکاف بودند؟ آیا در آئین یهود هم همینطور است؟ … [/quote] ما تنها می‌توانیم اتفاقات آن زمان را حدس بزنیم و بگوییم به چه دلیل برداشت سنتی اشکال دارد. مهمترین روزه‌ی یهود در یوم کیپور است و حدود ۲۵ ساعت طول می‌کشد (از غروب امروز تا شام فردا). این روزه‌ی بزرگ است. روزه‌ی کوچک هم دارند که مثل ما از سحر تا مغرب است. یهودیان ارتدوکس در زمان روزه کار نمی‌کنند و به دعا و نماز در کنیسه می‌پردازند. روزه در سنت پیامبران تفاوتهایی دارد، ضمن اینکه در قرآن… مطالعه بیشتر»
آیا در زمان پیامبر هم مسلمانان در ماه رمضان در حال اعتکاف بودند؟ آیا در آئین یهود هم همینطور است؟آیا اعتکاف هم همیجوی بوده که امروز هست؟ یعنی فرضا از صبح تا شب در مسجد بوده اند؟..ممنون از زحمتی که کشیده اید..