آیا در اخلاقی زیستن، نیاز به متخصص داریم یا نه؟/ گزارش
عظیم محمودآبادی – عاطفه شمس: آیا متخصص اخلاق ممکن است؟ آیا برای زیست اخلاقی اساسا نیازی به متخصص و فردی خبره در حوزه اخلاق وجود دارد؟ این اصلیترین سوالی بودکه در نشست معرفتشناسی اخلاق مطرح شد و سخنرانان آن هر کدام سعی کردند از زاویه نگاه خود به آن پاسخ دهند. مصطفی ملکیان، فیلسوف اخلاق در پاسخ به این سوال ضمن تاکید بر اهمیت شهودهای اخلاقی اما آنها را برای زیست اخلاقی کافی ندانست که به همین علت برای جبران این کاستی ناگزیر از مراجعه به شخصی هستیم که در اخلاق متخصص و قابل اعتماد باشد.
ابوالقاسم فنایی، استاد فلسفه اخلاق دانشگاه مفید قم نیز چندان شهود صرف را قابل اعتماد برای زیست اخلاقی نمیداند و از این جهت معتقد است که شهود بشری باید در مسیری صحیح قرار بگیرد تا صحت و سقم آن روشن و قابل اعتماد شود و لازمه این کار رجوع به متخصص اخلاق را جایز و حتی لازم میکند.
اما پاسخ نهایی کاوه لاجوردی، پژوهشگر منطق و فلسفه به این پرسش این بود که گرچه ما در مواردی که برای تشخیص کنش اخلاقی خود مستاصل و ناتوان هستیم رجوع به یک متخصص اخلاق و قابل اعتماد جایز است اما این کار چندان پسندیده نیست. در واقع از مجموع سخنان لاجوردی میتوان به این استنباط رسید که به باور او فرد باید تلاش کند تا خود در مسائل اخلاقی که با آن مواجه میشود صاحب تشخیص شود اما در صورتی که در مواردی از این تشخیص برخوردار نبود به لحاظ اخلاقی مجاز است به فردی که او را متخصص علم اخلاق و قابل اعتماد میداند مراجعه کند.
اما سید حسن اسلامی از زاویهای دیگر به بحث معرفتشناسی اخلاق پرداخته بود. «خودخواهی عرفانی و دگرخواهی اخلاقی»، موضوع سخنرانی وی در این نشست بود. استاد فلسفه اخلاق دانشگاه ادیان و مذاهب قم که در مباحث محیط زیستی فردی دغدغهمند محسوب میشود و شاید بتوان وی را نخستین روحانی گیاه خوار دانست در بحث خود با اشاره به برخی ایرادات قرن بیست و یکمی که به بعضی شخصیتهای بزرگ دینی و عرفانی گرفته میشود گفت: امروزه شاهد منتقدانی از سنخ دیگر هستیم که متاثر از فضای زمانه مدرن و تحت تاثیر مفاهیم تازه حقوق بشری و نگرش برابرانگارانه یا اگالیتاریانیستی، عارفان را به بیعملی و بیتوجهی به مسائل زمانه و خودخواهی متهم میکنند. آنان عرفان را توجیهگر حاکمان غاصب معرفی میکنند و بر کسانی چون مولانا میتازند که در زمانه حمله مغول به جای اقدام سیاسی و دعوت مردم «به مشارکت در حکومت» به سماع میپرداختند. این نقد و کاویدن ابعاد آن نشان میدهد که این دست نقدها به دلیل بیتوجهی به زمانه مولانا و چیرگی معیارهای مدرن بر آن نادرست است و از انصاف و معرفت به دور. امیر صائمی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم بنیادی نیز دیگر سخنران این نشست بود. استدلالورزی در معرفتشناسی اخلاق موضوع سخنرانی وی بود. صائمی در بحث خود نسبت بین واقعگرایی اخلاقی و معرفت اخلاقی را مورد تحلیل و مداقه قرار داد.
پنجمین همایش نظام اخلاقی مولانا با عنوان «غواص بحار» به همت موسسه سروش مولانا و با همکاری پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی روز جمعه برگزار شد. اختتامیه این همایش همراه بود با تقدیر از سخنرانان که توسط مصطفی ملکیان (سرپرست علمی پروژه نظام اخلاقی مولانا)، محمدمهدی مظاهری (رییس موسسه فرهنگی اکو) و عبدالجبار کاکایی (شاعر) انجام گرفت. اجرای این همایش را امیر الهامی برعهده داشت و در ابتدای آن پیام همایش توسط مریم موسوی، رییس موسسه سروش مولانا قرائت شد.
برگزاری این همایش بیش از ٩ ساعت به طول انجامید که انتشار متن کامل سخنرانیها اگر نگوییم محال اما دست کم بیش از حد بضاعت صفحه «سیاستنامه» روزنامه اعتماد بود. بنابراین ما ناگزیر بودیم تا به صورت گزینشی مباحث مطرح شده در این همایش را منتشر کنیم. هرچند در تنظیم این گزارش حداکثر سعی خود را به کار گرفتهایم تا حتی الامکان کمترین آسیبی به اصل مباحث مطرح شده توسط سخنرانان وارد نشود.
مقدمتا منظور از .متخصص. و .نیاز. باید روشن شود. ایا مراد تقلید است و نیاز به ولی اخلاقی هست؟ ما به مطب(اخلاق) نیاز داریم؟ وقتی نیازمند بودیم به کارت گواهی اخلاق صادر شده توسط نماینده ولی اخلاق نیازمندیم؟ آیا باید برای استخدام باید ثابت کنیم التزام عملی به اخلاق از متخصص مربوطه داریم. خدا عاقبت بشر را حفظ کند.
سودای عشق پختن عقلم نمی پسنددفرمان عقل بردن عشقم نمی گذارد.شاید سرنوشت تراژیک اخلاق در همین سرگشتگی و نوسان میان این دو قطب عقل و عشق مقدر گشته و این نظم پریشان، ساعتی نوشته میشود که طایر فکرها در دام اشتیاق افتاده باشد. ( بر بام اختیار )اگر مراجعه به مشاوران حقوقی و پزشکی و اقتصادی واجب ست لذا مراجعه به فیلسوفان اخلاقی نیز لازم ترست از مشاوران تجملی و فانتزی هنری و دکوری و دینی و ….محدوده های مرزی اخلاقی همانند حفره های نرم غضروفی، حایل و واسط میان استخوان های سفت و جامد ستون فقراتی، بمنزله سپرهای ضربه… مطالعه بیشتر»