چند سوال پیرامون عزای امام حسین(ع)

✍️عظیم مدهنی میرزاوند:
در مورد عزای امام حسین(ع) چند سوال اساسی وجود دارد که هر روزه، بی آن که پاسخی در خور بیابد، در سطح جامعه مطرح می شوند. سوال نخست این است که چرا باید عزادار باشیم. مگر این طور نیست که هدف از زندگی شادی و آرامش است؟ پس آن مناسک دینی خوب و کارا هستند که انسان را شاد و آرام کنند و نه آن مراسم و مناسکی که انسان را غم زده می کنند. سوال دوم این است که ارزش کار امام حسین (ع) در چیست؟ آیا او قهرمانی انسانی است که می توان رفتار او را همچون یک قهرمان اخلاق ستود؟ فارغ از این که چه دینی داشته باشیم رفتار او بسیار ستودنی است ؟ یا این که ارزش امام حسین(ع) درون دینی است؟ و نهایتا سوال سوم این است که امام حسین(ع) اساسا چه نیازی به گریه ی من و شما دارد؟ او که در هر حال حالا در بهشت ساکن است و سکونت در بهشت هم که گریه ندارد.

یک اشتباه عمده در پراگماتیسم دینی این است که گمان کنیم، هر مراسم دینی که برای انسان شادی آور است یا باعث بهزیستی او می شود، مراسم دینی صحیحی است. چنین نگاهی را روانشناسان و به ویژه ویلیام جیمز به امور دینی وارد کرده اند. از آن جایی که هدف اصلی روانشناسان، سلامت روان، شادمانی و آرامش مراجعان و به طور کلی جامعه بشری است، چنین دیدگاهی دور از انتظار نیز نیست. در واقع خدای این روانشناسان( یا هدف اصلی آن ها) سلامت جامعه ی بشری است و به همین دلیل مناسک دینی را با قطب نمای سلامت، شادی و آرامش می سنجند. اما ما الزامی به پایبندی به چنین دیدگاهی نداریم و به همین دلیل این اجازه را داریم که این سوال را مطرح کنیم که « وجه ممیزه ی گزاره های دینی از علمی چیست؟» همان طور که پیش از این در یادداشت های دیگری اشاره کرده ایم، اساس گزاره های علمی-کاربردی این است که «قدرت کنترل» انسان را افزایش می دهند. نظریه ای که بتواند خوب جهان را تببین و توصیف کند و از این رهگذر امکان پیش بینی را فراهم کند، قدرت کنترل را افزایش داده و از همین رو صحیح است. اما اساس گزاره های دینی-کارکردی چیست؟ همان طور که در یادداشت های پیش از این نیز مطرح کردیم، دین انگاره ها و مناسکی ارائه می دهد تا انسان را به خدا نزدیک کند. بنابراین اساس گزاره ی دینی-کارکردی، «نزدیکی به خداست». اگر انگاره و مناسکی انسان را به خدا نزدیک کند، آن انگاره و مناسک صحیحی است. از این رو اگر عزای حسین(ع) انسان را به خدا نزدیک می کند، مناسکی صحیح است. تصمیم در مورد این که آیا چنین مناسکی انسان را به خدا نزدیک می کند یا خیر به عهده ی خود فرد عزادار است.

برخی افراد بر این باورند که هر انسان آزاده ای به ارزش و بزرگی امام حسین(ع) پی می برد. از این رو ارزش امام حسین را فرادینی می دانند. با این حال اگر از نمونه هایی همچون خسرو گلسرخی بگذریم، افرادی که چنین دیدگاهی را تایید کنند، بسیار کم اند. آن افراد نیز با توجه به زمینه و زمانه ی خود می کوشیدند با زدن حرف های قشنگ با جامعه ی خود همراه شوند، یا جامعه را با خود همراه کنند. به هر حال عمده کسانی که برای حسین(ع) عزاداری می کنند، مسلمانان و به ویژه شیعیان هستند. به هر روی اگر کسی ادعا دارد که امام حسین(ع) کاری انجام داده که در کل بشریت بی سابقه است، باید بتواند ادعای خود را مستدل کند. این درست است که امام حسین(ع) به خصم خود می گوید « اگر دین ندارید، لااقل آزاد مرد باشید» اما بعید است که بتوانیم دعوت حسین(ع) فرزند رسول اکرم(ٌص) را به آزادگی صرف تقلیل دهیم. به نظر نویسنده ی این سطور ارزش امام حسین (ع) یک ارزش درون دینی است. خود او بیان می کند که برای نجات دین جدش و امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده است.

بنابراین آن چه او را یگانه می کند این است که برای حفظ این مناسک و انگاره ها خون داده است. مسلمانان نیز برای همین برای او این همه ارزش قائل اند. بنابراین معنای حقیقی عزای امام حسین(ع) این است که مناسک و انگاره های دینی تا این حد مهم اند.

با تکیه بر همین اصول می توانیم سوال پایانی را نیز پاسخ گوییم. از آن جایی که حسین(ع) برای دین سر باخته است، عزا داری برای او نیز اهمیت دادن و ارج نهادن برای مناسک و انگاره های دینی است. شیعیان وقتی حوادث عاشورا را مرور می کنند، با رنجی که امام حسین و خانواده اش در آن زمان بردند همراه می شوند. با آن همدلی می کنند و دوباره و دوباره به یاد می آورند که حسین(ع)، خانواده و اصحابش چگونه برای حفظ مناسک و انگاره های دینی همه چیز را باختند و در واقع از این طریق به شعائر دینی ارج می نهند.